Postmodernistyczne boje z religią – próba zarysowania problemu
DOI:
https://doi.org/10.15633/acr.5301Słowa kluczowe:
postmodernizm, religia, Kristeva, Bauman, Dennett, nowa kulturaAbstrakt
Często pojawia się stwierdzenie, że w czasach współczesnych mamy do czynienia z silną tendencją do sekularyzacji wszelkich przejawów życia osobistego i społecznego. I rzeczywiście, jeśli chodzi o tradycyjny sposób rozumienia religii, tak właśnie jest. Niektórzy twierdzą nawet, iż religia jest zjawiskiem naturalnie zanikającym, co oznacza, że nie ma dla niej żadnej przyszłości (Dennett). Jednak wielu humanistów postmodernistycznych ma odmienne zdanie. Twierdzą oni np., że obecne czasy nie są wcale tak bardzo zsekularyzowane (Habermas), a religia także i dziś odgrywa ważną rolę w życiu jednostek (Kristeva) i społeczeństw (Bauman), co należy wykorzystać dla dobra rodzącej się nowej kultury. Jednakże tak pojmowane rozumienie nowej religii odartej z transcendentalnych odniesień stawia także pod znakiem zapytania trwałość
i wartość opartej na niej nowej kultury.
Bibliografia
Abp Paetz, papież Jan Paweł II i odpowiedzialność, https://wiez.pl/2020/12/04/paetz-jan-pawel-ii-odpowiedzialnosc/ (10.03.2021).
Artemiuk P., God in the World of „Liquid Modernity”: Zygmunt Bauman on Religion. Presentation and Criticism, „Wrocławski Przegląd Teologiczny” 27 (2019) 2, s. 95–111.
Bauman Z., Etyka ponowoczesna, przeł. J. Bauman, J. Tokarska-Bakir, Warszawa 2012.
Bauman Z., Kultura w płynnej nowoczesności, Warszawa 2011.
Bauman Z., Ponowoczesność jako źródło cierpień, Warszawa 2000.
Bauman Z., Obirek S., O Bogu i człowieku rozmowy, Kraków 2013.
Bąk U., Postmodernizm a religia, „Konteksty Społeczne” 3 (2015) nr 1 (5), s. 109–120.
Bokwa I., Teologia w warunkach nowoczesności i ponowoczesności, Sandomierz 2010.
Brzeziński D., Dwie dekady etyki ponowoczesnej. Analiza krytyki i ewolucji refleksji etycznej Zygmunta Baumana, „Studia Socjologiczne” (2008) nr 3 (190), s. 7–41.
Brzeziński D., Myśl społeczna Zygmunta Baumana przed Marcem 1968: od „mechanistycznej” do „aktywistycznej” wersji marksizmu, „Politeja. Pismo Wydziału Studiów Międzynarodowych i Politycznych Uniwersytetu Jagiellońskiego” 11 (2014) nr 6 (32), s. 161–181.
Burzyk M., Jędrzejek M., Wszystkie życia Zygmunta Baumana, „Znak” (2018) nr 752 (styczeń), s. 6–17.
„Człowiek w Kulturze. Pismo poświęcone filozofii i kulturze” (2000) nr 13: Nowość chrześcijaństwa.
Dadlez J., Interpretacja dekonstrukcji. Nietzsche, Derrida i styl filozofowania, „Studia Philosophica Wratislaviensia” 13 (2018) fasc. 1, s. 55–68.
Dawson Ch., Religia i kultura, przeł. J.W. Zielińska, Warszawa 1959.
Dennett D., Brainstorms: philosophical essays on mind and psychology, Cambridge– London 1988.
Dennett D., Consciousness Explained, New York 1991 (wyd. pol.: Świadomość, przeł. E. Stokłosa, red. naukowa i posłowie M. Miłkowski, rys. P. Weiner, Kraków 2018).
Dennett D., Content and Consciousness, London–New York 1999.
Dennett D., Darwin’s dangerous idea: evolution and the meanings of life, New York 1995.
Dennett D., Odczarowanie. Religia jako zjawisko naturalne, przełożyła i wstępem opatrzyła B. Stanosz, Warszawa 2017.
Dennett D., Od bakterii do Bacha. O ewolucji umysłów, przeł. K. Bielecka, M. Miłkowski, Kraków 2017.
Dennett D., The intentional stance, Cambridge–London 1989.
Dennett D., Darwin’s dangerous idea: evolution and the meanings of life, New York 1995.
Dennett D., Plantinga A., Nauka i religia. Czy można je pogodzić?, przeł. M. Furman, Ł. Kwiatek, Kraków 2014.
Deus otiosus. Nowoczesność w perspektywie postsekularnej, red. A. Bielik-Robson, M.A. Sosnowski, Warszawa 2013.
Dłubacz W., U źródeł filozofii. Od mitu do logosu, „Roczniki Filozoficzne” 50 (2002) z. 2, s. 123–138.
Duk A., Flew i Kristevej „poszukiwanie” Boga, „Theofos” (2019) nr 5, s. 38–53.
Duk A., Zarys „ateizmu postmodernistycznego” Zygmunta Baumana, „Theofos” (2020) nr 6, s. 101–119.
Eliade M., Aspekty mitu, przeł. P. Mrówczyński, Warszawa 1998.
Freud Z., Totem i tabu, przeł. J. Prokopiuk, M. Poręba, Warszawa 1993.
God, the gift, and postmodernism, eds. J.D. Caputo, M.J. Scanlon, Bloomington–Indianapolis 1999.
Habermas J., Przyszłość natury ludzkiej. Czy zmierzamy do eugeniki liberalnej?, tł. M. Łukasiewicz, Warszawa 2003.
Jodkowski K., Zasadnicza nierozstrzygalność sporu ewolucjonizm – kreacjonizm, „Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria” 21 (2012) nr 3 (83), s. 201–222.
Kiereś H., Mit, http://www.ptta.pl/pef/pdf/m/mit.pdf (10.03.2021).
Kiereś H., Postmodernizm, http://www.ptta.pl/pef/pdf/p/postmodernizm.pdf (12.03.2021).
Kierkegaard S., Trwoga i drżenie, tł. M. Bienenstock, Kraków 2017.
Kłoczowski J.A., OP, Człowiek bogiem człowieka: filozoficzny kontekst rozumienia religii w „Istocie chrześcijaństwa” Ludwika Feuerbacha, Lublin 1979.
Kmita J., Racjonalność „uwolniona od hipoteki metafizycznej”, Bydgoszcz 2001.
Kolarzowski J.J., Kristeva, czyli mosty zamiast murów, „Kultura Liberalna” https:// kulturaliberalna.pl/2010/04/20/kolarzowski-kristeva-czyli-mosty-zamiast-murow/ (12.02.2021).
Kołakowska A., Czy możliwa jest religia postmodernistyczna, w: Wielgus S. bp, Wojny kultur i inne wojny, Warszawa 2012, s. 219–236.
Konarzewska A., Nowy humanizm, nowa humanistyka, „Znak” (2012) nr 12, s. 114–117.
Kristeva J., Czarne słońce: depresja i melancholia, przeł. M.P. Markowski, R. Ryziński, Kraków 2007.
Kristeva J., Potęga obrzydzenia: esej o wstręcie, przeł. M. Falski, Kraków 2007.
Kristeva J., Stabat Mater, w: J. Kristeva, Histoires d’amour, Paris 2002.
Kristeva J., Ta niewiarygodna potrzeba wiary, przeł. A. Turczyn, Kraków 2010.
Kristeva J., Thérèse mon amour, Paris 2008.
Kristeva J., Vanier J., (Bez)sens słabości: dialog wiary z niewiarą o wykluczeniu, przeł. K. i P. Wierzchosławscy, Poznań 2012.
Kurek Ł., Daniel Dennett. Jak pogodzić naukowy i potoczny obraz świata, https://nauka.uj.edu.pl/aktualnosci/-/journal_content/56_INSTANCE_Sz8leL0jYQen/74541952/137930326 (12.03.2021).
Lenin W., Lenin, O religii, Warszawa 1970.
Lewandowski J., Nauka kontra religia, czyli polemika Daniela Dennetta z Alvinem Plantingą, https://opoka.org.pl/biblioteka/T/TI/TIA/jl_plantinga_v_dennett.html (10.03.2021).
Loba M., Wierzyć według Edyty Stein, „Zeszyty Naukowe Centrum Badań im. Edyty Stein” (2014) nr 11: Fenomen Edyty Stein, s. 123–131.
Lyotard J.-F., The postmodern condition: a report on knowledge, transl. G. Bennington, B. Massumi, forew. F. Jameson, Minneapolis 1993 (wyd. pol.: Kondycja ponowo czesna: raport o stanie wiedzy, przeł. M. Kowalska, J. Migasiński, Warszawa 1997).
Lyotard J.-F., Thébaud J.-L., Just Gaming, University Of Minnesota Press 1985 (Theory and History of Literature, 20).
Makowski J., Julia Kristeva, „Ta niewiarygodna potrzeba wiary”, https://www.dwutygodnik.com/artykul/1077-julia-kristeva-ta-niewiarygodna-potrzeba-wiary.html (04.2010).
Mariański J., Religia w społeczeństwie ponowoczesnym. Studium socjologiczne, Warszawa 2010.
Maritain J., Freudianism and psychoanalysis: a Thomist view, w: Freud and the 20th century, ed. B. Nelson, New York 1957, s. 230–258.
Marks K., Engels F., Wybrane pisma filozoficzne 1844–1846, Warszawa 1949.
Matuszkiewicz T., Chrześcijaństwo epoki postmodernizmu, http://christianitas.org/news/chrzescijanstwo-epoki-postmodernizmu/ (21.07.2016).
Nowak A., Przeciwko „filozofii” pogardy i nienawiści, https://wpolityce.pl/spoleczenstwo/363571-przeciwko-filozofii-pogardy-i-nienawisci (22.10.2017).
Przełęcki M., Chrześcijaństwo niewierzących, Warszawa 1989.
Puciato J., Simone Weil – między herezją a świętością, https://www.polskieradio. pl/8/195/Artykul/424586,Simone-Weil-%e2%80%93-miedzy-herezja-a-swietoscia (31.08.2013).
Rusecki M., Pojęcie religii, w: Być chrześcijaninem dziś. Teologia dla szkół średnich, red. M. Rusecki, Lublin 1992.
Schmitz K.L., Postmodernism and the Catholic Tradition, „American Catholic Philosophical Quarterly” 73 (1999) no. 2, s. 233–266.
Słaba D., Religia, czyli „chwiejność znaczeń”. Pytanie o współczesną formułę religijności w dyskursie postmodernistycznym, „Studia Historica Gedanensia” 7 (2016), s. 276–288.
Sochoń J., Religia w projekcie postmodernistycznym, Lublin 2012.
Stróżyński M., Psychoanaliza i chrześcijaństwo wobec przemian współczesnej kultury, w: Kulturowe paradygmaty końca: studia komparatystyczne, red. J.C. Kałużny,
A. Żywiołek, Częstochowa 2013, s. 85–105.
Szymik J., Nobel dla Tokarczuk, https://www.gosc.pl/doc/5981107.Nobel-dla-Tokarczuk (15.11.2019).
Wielgus S. bp, Postmodernizm, w: Katecheza, pod red. R. Czekalskiego, Płock 2001, s. 33–48.
Wierzbińska G., Ponowne narodziny, „Logos i Ethos” (2009) nr 2 (27), s. 257–270. Wójcik B., Metodologiczne niespójności w teorii świadomości Daniela C. Dennetta, „Zagadnienia Filozoficzne w Nauce” (1997) nr 21, s. 79–106.
Voltaire, Pisma przeciw Polakom, przełożył, wstępem i przypisami opatrzył M. Skrzypek, Warszawa 2017.
Zatwardnicki S., Abraham. Meandry wiary, Poznań 2011.
Zdybicka Z.J., Religia, http://www.ptta.pl/pef/pdf/r/religia.pdf (29.09.2017).
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Andrzej Duk
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i identyfikator DOI oryginalnie opublikowanego utworu).
