Problem dziedzictwa bizantyjskiego na Rusi w opinii rosyjskich filozofów
DOI:
https://doi.org/10.15633/lie.1799Słowa kluczowe:
Ruś Kijowska, dziedzictwo bizantyjskie, rosyjscy filozofowie religijni, Bułgaria, język słowiańskiAbstrakt
Ruś Kijowska, przyjmując chrzest w obrządku bizantyjskim w X wieku, odkryła skarby duchowej i materialnej kultury Bizancjum, przechowującej zarówno tradycję antyczną, jak i oryginalną teologię chrześcijańską. Pojawiają się następujące pytania: Czy Ruś była w stanie wykorzystać ten kulturowy potencjał? Czy kulturę ruską można rozważać w ramach kontynuacji tradycji bizantyjskiej? Brak znajomości greki na Rusi, a także pośrednictwo bułgarskie wiele mówią o możliwej asymilacji dziedzictwa bizantyjskiego. Z drugiej strony jednak już w Izborniku z 1073 roku wspomina się o Janie Klimaku czy Maksymie Wyznawcy. Co więcej, hezychazm i modlitwa Jezusowa, będące charakterystycznymi praktykami w bizantyjskiej teologii mistycznej, stały się popularne również na Rusi począwszy od XIV wieku za sprawą św. Sergiusza z Radoneża i św. Nila Sorskiego. Konceptualizacja i opinie na temat jakości i możliwości „bizantynizacji” Rusi są bardzo zróżnicowane, od skrajnie negatywnych (Gustaw Szpet, Gieorgij Fiedotow, Iwan Kiriejewski) do skrajnie pozytywnych (Gieorgij Fłorowski, Paweł Florenski). W artykule przedstawiam wybrane opinie i argumenty rosyjskich myślicieli na ten temat oraz krytycznie je analizuję, wyciągając na końcu wnioski.Bibliografia
Besançon A., Święta Ruś, przeł. Ł. Maślanka, Warszawa 2012.
Bezwiński A., Rosyjska myśl filozoficzna czasów romantyzmu wobec Bizancjum, [w:] Bizancjum, prawosławie, romantyzm. Tradycja wschodnia w kulturze XIX wieku, red. J. Ławski, K. Korotkich, Białystok 2004, s. 19–29.
Billington J. H., Ideologia moskiewska, [w:] Chrześcijaństwo Rusi Kijowskiej, Białorusi, Ukrainy i Rosji, red. J. Kłoczowski, Kraków 1997, s. 173–216.
Brückner A., Historia literatury rosyjskiej, t. 1, Wrocław 1922.
Brzozowska Z., Święta księżna kijowska Olga: wybór tekstów źródłowych, Łódź 2014.
Eldarov G., Święci Cyryl i Metody – ojcowie teologii słowiańskiej, [w:] Cyryl i Metody. Apostołowie i nauczyciele Słowian, red. J. S. Gajek, L. Górka, cz. 1, Lublin 1991, s. 45–54.
Fedotov G., A treasury of Russian spirituality, New York 1950.
Fiedotow G., Święci Rusi (X–XVII w.), przeł. H. Paprocki, Bydgoszcz 2002.
Florenski P., Ławra Troicko‑Sergiejewska i Rosja, [w:] P. Florenski, Ikonostas i inne szkice, przeł. Z. Podgórzec, Warszawa 1984, s. 8–26.
Florovsky G., The problem of old Russian culture, „Slavic Review” 1962 nr 1, s. 1–15.
Franklin S., Greek in Kievan Rus’, „Dumbarton Oaks Papers” 46 (1992), s. 69–81.
Haussig H. W., Historia kultury bizantyjskiej, przeł. T. Zabłudowski, Warszawa 1980.
Идеи в России = Idee w Rosji = Ideas in Russia. Leksykon rosyjsko‑polsko‑angielski, t. 1, pod red. A. de Lazari, Warszawa 1999.
Jakowenko N., Historia Ukrainy do końca XVIII wieku, przeł. O. Hnatiuk, K. Kotyńska, Lublin 2000.
Kowalska H., Kultura chrześcijańska i życie umysłowe Europy i Rusi. O związkach między teologią i filozofią, [w:] Dziedzictwo przeszłości związków językowych, literackich i kulturowych polsko‑bałto‑wschodniosłowiańskich, red. J. Nosowicz, Białystok 1997, s. 39–62.
Kroczak J., Filozofia wszechjedności Pawła Florenskiego, Warszawa 2015.
Kroczak J., Grzegorz Palamas wobec kontrowersji hezychastycznej, „Logos i Ethos” 2012 nr 1, s. 127–149.
Lichaczow D., Kultura jako jednolita sfera, przeł. Ł. Gemziak, „Człowiek i Społeczeństwo” 25 (2013), s. 367–377.
Mandelsztam O., Słowo i kultura, przeł. R. Przybylski, Warszawa 1972.
Obolensky D., The Byzantine inheritance of Eastern Europe, London 1982.
Obolensky D., The relations between Byzantium and Russia (eleventh to fifteenth century). XIII international congress of historical sciences, Moscow, August 16–13, 1970, Moscow 1970.
Obolevitch T., Filozofia rosyjskiego renesansu patrystycznego, Kraków 2014.
Powieść minionych lat, przeł. F. Sielicki, Wrocław 1999.
Romanowski D., Na bezdrożach rosyjskiej tożsamości. Od Trzeciego Rzymu do Trzeciej Międzynarodówki. Mikołaj Bierdiajew i Gieorgij Fiedotow, „Slavia Orientalis” 2013 nr 3, s. 351–368.
Ševčenko I., Byzantium and the Slavs. In letters and culture, Cambridge–Massachusetts 1991.
Ševčenko I., Ukraina między Wschodem a Zachodem, przeł. A. Vincez, Warszawa 1996.
Sołowjow W., Bizantynizm a rosyjscy starowiercy. Narodowość w Kościele, [w:] W. Sołowjow, Wielki spór i chrześcijańska polityka, przeł. T. Kwaśnicki, Warszawa 2007, s. 125–146.
Tatakis B., Filozofia bizantyjska, przeł. S. Tokariew, Kraków 2012.
Thomson F. J., The corpus of Slavonic translations available in Muscovy, „California Slavic Studies” 16 (1993), s. 179–214.
Uspenski B., Religia i semiotyka, przeł. B. Żyłko, Gdańsk 2001.
Wańczura A., Szkolnictwo w starej Rusi, Lwów 1923, s. 224.
Worth D. S., ([Church] Slavonic) writings in Kievan Rus’, „California Slavic Studies” 16 (1993), s. 141–153.
Византия и Русь, ред. Г. К. Вагнер, Москва 1989.
Голубинский Е., История русской церкви, т. 1, Москва 1901.
Громов М. Н., Козлов Н. С., Русская философская мысль Х–ХVII веков, Москва 1990.
Дмитриева Р. П., Светская литература в составе монастырских библиотек XV и XVI вв. (Кирилло‑Белозерского, Волоколамского монастырей и Троице‑Сергиевой лавры), [w:] Литературные связи древних славян, отв. ред. Д. С. Лихачев, Ленинград 1968, s. 143–170 (Труды Отдела древнерусской литературы, 23).
Клибанов А. И., К характеристике мировоззрения Андрея Рублева, [w:] А. И. Клибанов, Андрей Рублев и его эпоха, Москва 1971, s. 79–92.
Левченко М. В., Очерки по истории русско‑византийских отношений, Москва 1956.
Мейендорф И., Византия и московская Русь. Очерк по истории церковных и культурных связей в XIV веке, Paris 1990.
Мейендорф И. Ф., О византийском исихазме и его роли в культурном и историческом развитии Восточной Европы в XIV w., [w:] Вопросы истории русской средневековой литературы. Памяти В. П. Адриановой‑Перетц, отв. ред. Д. С. Лихачев, Ленинград 1974, s. 291–305 (Труды Отдела древнерусской литературы, 29).
Поляковская М. А., Византия, Византийцы, Византинисты, Екатеринбург 2003.
Прохоров Г. М., Исихазм и общественная мысль в Восточной Европе ХIV в., [w:] Литературные связи древних славян, отв. ред. Д. С. Лихачев, Ленинград 1968, s. 86–108 (Труды Отдела древнерусской литературы, 23).
Прохоров Г. М., Келейная исихастская литература (Иоанн Лествичник, Авва Дорофей, Исаак Сирин, Симеон Новый Богослов, Григорий Синаит) в библиотеке Троице‑Сергиевой лавры с XIV по XVII в., [w:] Исследования по истории русской литературе XI–XVII в.в., отв. ред. Д. С. Лихачев, Ленинград 1974, s. 317–324 (Труды Отдела древнерусской литературы, 28).
Пушкин А. С., О предисловии к переводу г‑на Лемонте басен И.А. Крылова (1823), [w:] А. С. Пушкин, Полное собрание сочинении в 10 томах, т. 7, Москва 1951, s. 26–32.
Ромодановская В. А., О целях создания геннадиевской библии как первого полного русского библейского кодекса, [w:] Книжные центры Древней Руси. Севернорусские монастыри, oтв. ред. С. А. Семячко, Санкт‑Петербург 2001, s. 278–305.
Слово о том, как крестилась Ольга, [w:] А. Ю. Карпов, Княгиня Ольга, Москва 2012, s. 355–356.
Соболевский А. И., Южнославянское влияние на русскую письменность в XIV–XV вв., Санкт‑Петербург 1894.
Толстой Н. И., Избранные труды, т. 2: Славянская литературно‑языковая ситуация, Москва 1998.
Федотов Г. П., Лицо России, Париж 1998.
Федотов Г. П., Собрание сочинений в двенадцати томах, т. 10: Русская религиозность, Часть 1: Христианство Киевской Руси Х–ХIII вв., Москва 2001.
Федотов Г. П., Трагедия интеллигенции, Москва 1990.
Флоренский П. А., Православие, [w:] П. А. Флоренский, Собрание сочинений в четырех томах, т. 1, Moсква 1994, s. 638–662.
Флоровский Г. В., Пути русского богословия, Москва 2009.
Шмеман А., Исторический путь Православия, Париж 1989.
Шпет Г. Г., Очерк развития русской философии, Москва 2008.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
W kwestii praw autorskich obowiązują następujące zasady:
1. Twórca oświadcza, że służą mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
2. Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
3. Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i adres internetowy do oryginalnie opublikowanego utworu).
