Arabscy chrześcijanie wobec astrologii na podstawie traktatu „O wierze chrześcijan w wyroki gwiazd” Eliasza z Nisibi
DOI:
https://doi.org/10.15633/ps.1954Słowa kluczowe:
Eliasz z Nisibi, astrologia, fatum, wolność, rozumAbstrakt
Eliasz z Nisibi należy do najbardziej płodnych pisarzy chrześcijańskich języka arabskiego swojej epoki. Jego siódmy maǧlis z Abī l‑Qāsim dotyczy wyroków gwiazd i zasługuje na uwagę z powodu swej aktualności. Prezentowany przez Eliasza dyskurs można podzielić na dwie części: pierwszą mówiącą o wolności człowieka oraz drugą, w której wskazuje on na rolę ludzkiego rozumu. Te dwa elementy są głównymi argumentami w jego krytyce fatalizmu i astrologii. Jego nauczanie jest osadzone na wcześniejszym syryjskim chrześcijańskim dziedzictwie teologicznym. Jako logik niestrudzenie obnaża irracjonalny charakter wszelkich doktryn astrologicznych oraz fatalistych.Bibliografia
Abdallāh ibn al‑Faḍl al‑Anṭākī, O obaleniu wyroku gwiazd, za: Sadowski M., Arabscy chrześcijanie wobec fatum. ‘Abdallāh ibn al‑Faḍl al‑Anṭākī i jego traktat „O obaleniu wyroku gwiazd”, „Vox Patrum” 34 (2014) t. 62, 467–470.
Abūnā A., Adab al‑luġa al‑ārāmiyya, Beirut 1970–1971.
al‑Jeloo N., Kaldāyūthā: The Spar‑Sammāné and Late Antique Syriac Astrology, „Aram” 24 (2012), s. 457–492.
Ante‑Nicene Fathers: The Writings of the Fathers Down to A.D. 325, ed. Ph. Schaff, Grand Rapids 1885.
Apokryfy syryjskie. Historia i przysłowia Achikara. Grota skarbów. Apokalipsa Pseudo‑Metodego, red. A. Tronina, M. Starowieyski, Kraków 2011.
Bardaisan, Book of the Laws of Countries: Dialogie on Fate of Bardaiṣan of Edessa, ed. H. J. W. Drijvers, Assen 1965.
Baumstark A., Geschichte der syrischer Literatur, Bonn 1922.
Brockelmann C., Geschichte der arabischen Literatur, Supplementband, Leyde 1937.
Brown P., The Diffusion of Manichaeism in the Roman Empire, „Journal of Roman Studies” 59 (1969), s. 92–103.
Browne A., A Literary History of Persia, London 1908.
Cheikho L., Seize traités théologiques d’auteurs arabes chrétiens, IXe‑XIIIe siècle, Beirut 1906.
Cheikho L., Trois traités anciens de polémique et de théologie chrétiennes, Beirut 1923.
Delly E. K., Élie Bar Šénaya, w: Dictionnaire de Spiritualité, red. M. Viller, A. Derville, J. M. F de Guilbert, Paris 1960, t. 4/1, s. 572–577.
Delly E. K., La théologie d’Élie bar‑Šénaya. Étude et traduction de ses entretiens, Rome 1957.
Delly E. K., Tafsīr al‑amānah al‑kabīr li‑Īliyyā ibn Šināyā muṭrān Naṣībīn, „al‑Naǧm” 14 (1954), s. 120–124, s. 161–166.
Donzel E. van, Malāḥim, w: The Encyclopaedia of Islam, eds. C. E. Bosworth i in., t. 6, Leiden 1991, s. 216.
Elia di Nisibi, Il Libro per scacciare la preoccupazione (Kitāb daf’ al‑hamm), a cura di P. La Spisa, D. Righi, Torino 2004, t. 1.
Elia di Nisibi, Il Libro per scacciare la preoccupazione (Kitāb daf’ al‑hamm), a cura di P. La Spisa, D. Righi, Torino 2004, t. 2.
Eliae Metropolitae Nisibeni opus chronologicum, ed. J. B. Chabot, Louvain 1909 (Corpus Scriptorum Christianorum Orientalium, 62, Scriptores Syri, 22).
Élie de Nisibe, Fī i’ttiqād al‑naṣārā fī aḥkām al‑nuǧūm wa fī al‑muslimīn wa fī al‑nafs, za: S. H. Samir, La réfutation de l’astrologie par Élie de Nisibe, „Orientalia Christiana Periodica” 43 (1977), s. 408–441.
Ephrem, Hymnen contra haereses, w: E. Beck, Des Heiligen Ephraem des Syres Hymnen contra haereses, Louvain, 1957 (Corpus Scriptorum Christianorum Orientalium, 169, Scriptores Syri, 76).
Eusebius Caesearensis, Preparatio Evangelica, red. J. P. Migne, Paris 1857 (Patrologiae Cursus Completus. Series Graeca, 21.
Fahd T., Fa’l, w: The Encyclopaedia of Islam, t. 2, eds. B. Lewis, Ch. Pellat, J. Schacht, Leiden 1991, s. 758–760.
Fahd T., Katif, w: The Encyclopaedia of Islam, eds. E. Van Donzel, B. Lewis, Ch. Pellat, Leiden 1997, t. 4, s. 763.
Fahd T., Kihānah, w: The Encyclopaedia of Islam, t. 5, eds. C. E. Bosworth, E. Van Donzel, B. Lewis, Ch. Pellat, Leiden 1986, s. 99–101.
Fahd T., Nudjūm (Aḥkām al-), w: The Encyclopaedia of Islam, t. 8, eds. G. Lecomte, C. E. Bosworth, A. Heinrichs, Leiden 1998, s. 105–108.
Fiey M., Assyrie Chrétienne, Beyrouth 1965, t. 2.
Gabrieli G., Una nuowa „risâla” o „epistola” sulla Unità e Trinità di Dio, „Bessarione” 7 (1903), s. 272–275.
Graf G., Die Wiederlegung der Astrologen von ‘Abdallāh ibn al‑Faḍl, „Orientalia” 6 (1937), s. 337–346.
Graf G., Geschichte der Christlichen Arabischen Literatur, Città del Vaticano 1947.
Graf G., Geschichte der Christlichen Arabischen Literatur, t. 2, Città del Vaticano 1947.
Ḥabbī J., Elia Bar‑Senaya. History (Opus Chronologicum), Bagdad 1975.
Hill H., The Assyrians of the East, w: The Light from the East, ed. H. Hill, Toronto 1988, s. 100–131.
Hiyāsint P., Risāla fī l‑Ḫāliq li‑Īliyyā muṭrān Naṣībīn, „al‑Naǧm” 7 (1935), s. 333–340.
Horst L., Des Metropoliten Elias von Nisibis Buch vom Beweis der Wahrheit des Glaubens, Colmar 1886.
Jones S., The Astrological Trajectory in Ancient Syria‑Speaking Christianity (Elchasai, Bardaisan, and Mani), w: Atti del Terzo Congresso Internazionale di Studi „Manicheismo e Oriente Cristiano Antico”, ed. L. Cirillo, A. van Tongerloo, Louvain 1997, s. 183–200.
Samir S. Ḫ., Bibliographie du dialogue islamo‑chrétien: Élie de Nisibe (Īliyyā al‑Nāṣībī) (975–1046), „Islamochristiana” 3 (1977), s. 257–286.
Samir S. Ḫ., Entretien d’Elie de Nisibe avec le vesir Ibn ‘Alī al‑Maġribī, sur l’Unité et la Trinité, „Islamochristiana” 5 (1979), s. 37–117.
Samir S. Ḫ., Kitāb „Daf’al‑Hamm” li‑Īliyyā Naṣībīnī, „Risālat al‑Kanīsah” 6 (1974), s. 153–159.
Samir S. Ḫ., Maqāla li‑Īliyyā muṭrān Naṣībīn fī na’īm al‑āḫira, „Bayn al‑Nahrayn” 5 (1977), s. 91–112, s. 138–139.
Samir S. Ḫ., Un traité nouveau d’Elié de Nisibe sur le sens des mots «kiyān» et „ilāh”, „Parole de l’Orient” 14 (1987), s. 109–153.
Landron B., Chrétiens et Musulmans en Irak: Attitudes Nestoriennes vis‑à‑vis de l’Islam, Paris 1994.
Lane E. W., An Arabic‑English Lexicon, Beirut 1968, t. 3.
Le traité sur les Constellations écrit, en 661, par Sévére Sébokt évèque de Quennesrin, trad. F. Nau, „Revue de l’Orient Chrétien” 27 (1929–1930), s. 327–410.
Ma’luf L., Risāla fī waḥdāniyyat al‑Ḫāliq wa taṯīṯ aqānīmihi, „al‑Mašriq” 6 (1903), s. 111–116.
Maris Amri et Slibae. De patriarchis Nestorianorum commentaria, pars altera, Amri et Slibae textus, a cura di H. Gismondi, Romae 1896;
Maris Amri et Slibae. De patriarchis Nestorianorum commentaria, pars altera, Amri et Slibae versio latina, trad. H. Gismondi, Romae 1897.
Maul S. M., Divination Culture and the Handling of the Future, w: The Babylonian World, ed. G. Leick, New York–London 2007, s. 361–372.
Minov S., Syriac Christian Identity in Late Sasanian Mesopotamia: The Cave of Treasures in Context, Jerusalem 2013 (niepublikowana praca doktorska).
Monferrer Sala J. P., Elias of Nisibis, w: Christian‑Muslim relations. A Bibliographical History, t. 2, eds. D. Thomas, Ch. Mallet, Leiden 2010, s. 727–741.
Nallino C. A., Astrologia e astronomia presso i Musulmani, w: Raccolta di scritti editi e inediti, t. 5, a cura di M. Nallino, Roma 1944, s. 1–41.
Nasr S. H., An Introduction to Islamic Cosmological Doctrines, New York 1993.
Pellat Ch., Anwā’, w: The Encyclopaedia of Islam, t. 1, eds. H. A. R. Gibb, J. H. Kramers, E. Lévi‑Provençal, Leiden 1986, s. 523–524.
Petersen W. L., Tatian’s Diatessatron: Its Creation, Dissemination, Significance and History in Scholarship, Leiden 1994.
Raḥma G., Risālah fī faḍīlat al-’afāf li‑Īliyyā Naṣībīnī, „al‑Mašriq” 62 (1968), s. 3–74.
Righi D., Elia di Nisibi: vita ed opere, w: Elia di Nisibi, Il Libro per scacciare la preoccupazione (Kitāb daf’ al‑hamm), t. 1, a cura di P. La Spisa, D. Righi, Torino 2004, s. 95–139.
Rochberg F., The Heavenly Writing: Divination, Horoscopy, and Astronomy in Mesopotamian Culture, Cambridge 2004.
Roey A. van, Élie de Nisibe, w: Dictionnaire d’Histoire et de Géographie Ecclésiastiques, t. 15, ed. A. Baudrillart et al., Paris 1963, s. 192–194.
Sadowski M., Arabscy chrześcijanie wobec fatum. ‘Abdallāh ibn al‑Faḍl al‑Anṭākī i jego traktat «O obaleniu wyroku gwiazd», „Vox Patrum”, 34 (2014) t. 62, s. 457–470.
Samīr Ḫalīl, Ḥayāt Īliyyā al‑Naṣībīnī (975–1046 AD), „Risālat al‑Kanīsah” 6 (1974), s. 11–17.
Samīr Ḫalīl, Maqālah li‑Īliyyā muṭrān Naṣībīn fī na’īm al‑āḫira, „Bayn al‑Nahrayn” 5 (1977), s. 91–97.
Samir K., Date de la mort d’Elie de Nisibe, „Oriens Christianus” 72 (1988), s. 124–132.
Samsó J., Māshā’ Allāh, w: The Encyclopaedia of Islam, t. 6, eds. C. E. Bosworth i in., Leiden 1991, s. 710–712.
Sarrió Cucarella D. R., Muslim‑Christian Polemics across the Mediterraneans, Leiden 2015.
Sbath P., Bibliothèque des manuscripts Paul Sbath, t. 3, Le Caire 1934.
Sbath P., Massime di Elia metropolitano di Nisibi (975–1056), Cairo 1936.
Sbath P., Vingt traités philosophiques et apologétiques d’auteurs arabes chrétiens du IXe au XIVe siècle, Le Caire 1929.
Šeiḫo L., Maǧalis Īliyyā muṭrān Naṣībīn, „al‑Mašriq” 20 (1922), s. 35–44; s. 112–122; s. 267–272; s. 366–377; s. 425–434.
Stuckard K. von, Interrelogious Transfers in the Middle Ages: The Case of Astrology, „Journal of Religion in Europe” 1 (2008), s. 34–59.
Synodicon Orientale, red. J. B. Chabot, Paris 1902.
Uciecha A., Manichaeism in the Context of Ephraim’s Polemics with the Bardasanian Doctrine and the System of Marcion in „Prose Refutationis”, „Vox Patrum” 28 (2008), s. 1277–1291.
Vööbus A., History of Asceticism in the Syrian Orient. A Contribution to the History of Culture in the Near East, Corpus Scriptorum Christianorum Orientalium t. 184, Subsidia t. 14, Louvain 1958.
Wallace‑Hadrill D. S., Christian Antioch. A Study of Early Christian Thoughr in the East, Cambridge 1982.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Autorzy publikujący w czasopiśmie udzielają jego wydawcy zgody o następującej treści:
- Autor zachowuje autorskie prawa majątkowe do utworu, a jednocześnie udziela wydawcy czasopisma zgody na jego pierwszą publikację w wersji drukowanej i wersji online na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe oraz zgody na wykonywanie opracowań, w tym przekładów.
- Autor ma możliwość udzielania zgody niewyłącznej na opublikowanie utworu w wersji, która ukazała się w czasopiśmie (np. zamieszczenia go w repozytorium instytucjonalnym lub opublikowania w książce), wraz z informacją o jego pierwszej publikacji w czasopiśmie.
- Autor może umieścić swój utwór online (np. w repozytorium instytucjonalnym lub na swojej stronie internetowej) jeszcze przed zgłoszeniem utworu do czasopisma.
