Biskupi polscy wobec powrotu benedyktynów w XIX i XX wieku
DOI:
https://doi.org/10.15633/tst.42201Słowa kluczowe:
abp Adam Stefan Sapieha, abp Edmund Dalbor, benedyktyni, Lubiń, TyniecAbstrakt
Polscy biskupi zareagowali biernie na likwidację klasztorów w XVIII wieku i w I połowie XIX wieku. Wielu z nich skorzystało na kasatach. Jednak po latach brak zakonów został oceniony przez biskupów negatywnie, toteż w II poł. XIX wieku i na początku następnego stulecia większość z nich z radością witała powracające stare oraz nowo tworzone wspólnoty zakonne. Także benedyktynów traktowano przychylnie. Biskupi diecezji krakowskiej, lwowskiej, sandomierskiej, poznańskiej widzieli w mnichach istotną pomoc w pracy duszpasterskiej, naukowej i wydawniczej. Niestety, w wielu przypadkach hierarchowie nie wychodzili poza ogólne deklaracje pomocy, toteż przez długi czas benedyktyni nie mogli znaleźć stałej siedziby w Polsce. Decydujące okazało się wsparcie arcybiskupa Poznania i Gniezna — Edmunda Dalbora oraz arcybiskupa Krakowa — Adama Stefana Sapiehy. Pierwszy pomógł przy fundacji klasztoru w Lubiniu (1924), drugi — w Tyńcu (1939). Za ich sprawą benedyktyni zakończyli długi proces, którego celem było odzyskanie skasowanych w XIX wieku prastarych opactw. Kolejne lata przyniosły owocną współpracę między zakonem a przedstawicielami diecezji.
Bibliografia
Achilles Ratti (1918–1921), vol. 5: 1 V 1919–31 VII 1919, ed. S. Wilk SDB, Romae 1999.
Albert Marcel OSB, Ordensleben in der ersten Hälfte des 19. Jahrhunderts — Kontinuität, Restauration und Neuanfänge, w: Klöster und Ordensgemeinschaften, Hrsg. E. Gatz, M. Albert OSB, G. Fleckenstein, Basel–Wien 2006, s. 149–204 (Geschichte des kirchlichen Lebens in den deutschsprachigen Ländern seit dem Ende des 18. Jahrhunderts, 7).
Archiwum Archidiecezji Poznańskiej, Akta benedyktynów w Lubiniu, 1923–1934, sygn. KA 15068.
Archiwum Benedyktynów w Beuron, Emaus, Lubin, Altwasser. Nachlass Raphael Walzer 1919–1930, sygn. D1/4,8.
Archiwum Benedyktynów w Beuron, Personalakte, Benedikt Radziwill 1863–1895, sygn. D2–52,1.
Archiwum Benedyktynów w Lubiniu, Nekrologi, sygn. 62.
Archiwum Benedyktynów w Lubiniu, Parafia lubińska 1924–1962, b. sygn.
Archiwum Benedyktynów w Lubiniu, Spuścizna o. Klemensa Dąbrowskiego, sygn. 34.
Archiwum Benedyktynów w Lubiniu, l Korespondencja prywatna o. Jozafata Ostrowskiego OSB, sygn. 56F.
Archiwum Benedyktynów w Lubiniu, Zapiski z parafii świętokrzyskiej (1919–1923) i Kronika parafii lubińskiej 1924–1931, b. sygn.
Archiwum Benedyktynów w Maredsous, Correspondance (avec les Supérieurs de Maredsous). Fondation en Pologne (Project) 1914–1935: Succession D. Josaphat Stanislas Ostrowski; Correspondance de Clemens Dabrowski 1919–1925.
Archiwum Benedyktynów w Tyńcu, Annales Monasterii s. Apostolorum Petri et Pauli in Tyniec 1939–1949, b. sygn.
Archiwum Benedyktynów w Tyńcu, Dzieje fundacji w Polsce: Biskup Sapieha a Tyniec, sygn. DKT.
Archiwum Benedyktynów w Tyńcu, Spuścizna o. Karola van Oosta, sygn. 7/3/0/11.
Archiwum Benedyktynów w Zevenkerken, P. Theodore Nève, vol. 54.
Archiwum Diecezji Sandomierskiej, Akta klasztoru oo. Benedyktynów na św. Krzyżu. OO. Oblaci. 1920–1983.
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Archiwum Ostrowskich z Ujazdu.
Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie, Akta benedyktyńskie.
Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie, Akta kard. Jana Puzyny.
Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie, Teki Sapieżyńskie, t. 38.
Borkowska M. OSB, Chrystus życiem Marmiona. Biografia i wybór tekstów, Tyniec 2000.
Borowski T. ks., Dekret kasacyjny z 17 kwietnia 1819 roku jako wynik egzekucji bulli „Ex imposita nobis”, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne” 22 (1975) z. 4, s. 7–162.
Butler C. OSB, Benediktinisches Mönchtum. Studien über benediktinisches Leben und die Regel St. Benedikts, Eresing 1929.
Dammertz V. OSB, Das Verfassungsrecht der Benediktinischen Mönchkongregationen. In Geschichte und Gegenwart, St. Othilien 1963.
Dąbrowski K. OSB, Pierwsze lata benedyktynów w Polsce odrodzonej. Kronika- pamiętnik 21 V 1919 — 23 IX 1929, wyd. A. Maziarz, Wrocław–Lubiń 2018.
Dobrzanowski S. ks., Restauracja Diecezji Krakowskiej w latach osiemdziesiątych XIX wieku, w: Studia z historii Kościoła w Polsce, red. H. E. Wyczawski OFM, t. 3, Warszawa 1977, s. 3–268.
Dobrzanowski S. ks., Kardynał Dunajewski i rola zakonów w duchowej odnowie diecezji, w: Kardynał Albin Dunajewski (1817–1894), red. W. Murawiec OFM, Kraków 1995, s. 65–104.
Elenchus omnium ecclesiarum et universi cleri Archidiocesis Posnaniensis, pro AD 1918, Posnaniae 1918.
Elenchus omnium ecclesiarum et universi cleri Archidioecesis Gnesnensis pro Anno Domini 1919, Gnesnae 1919.
Engelbert P. OSB, Wege benediktinischer Geschichte — zwischen Regeln und Reform, „Erbe und Auftrag” (1995) Nr. 1, s. 5–23.
Fiala V. OSB, Ein Jahrhundert Beuroner Geschichte, w: Beuron 1863–1963. Festschrift zum hundertjährigen Bestehen der Erzabtei St. Martin, Beuron 1963, s. 39–230.
Fijałkowska E. i in., 100 lat tynieckiej szkoły, Kraków-Tyniec 2004.
Gach P. P., Struktury i działalność duszpasterska zakonów męskich na ziemiach polskich dawnej Rzeczypospolitej i Śląska w latach 1772–1914, Lublin 1999.
Gajewski S., Biskupi Królestwa Polskiego wobec ukazu carskiego o klasztorach z 8 listopada 1864 roku, „Echa Przeszłości” 9 (2008), s. 143–154.
Grzybowski M. M. ks., Postawa Wincentego Chościak-Popiela, biskupa płockiego, wobec kasaty klasztorów w 1864 r. w jego diecezji, „Studia Płockie” (1983) nr 11, s. 257–272.
Helmling L. OSB, Emaus. Kurzgefaßte Geschichte und Beschreibung der Kirche und des Kloster unserer l. Frau von Montserrat zu Emaus in Prag, Prag 1905.
Kanior M. OSB, Benedyktyni w diecezji krakowskiej, „Analecta Cracoviensia” 24 (1994), s. 325–351.
Kanior M. OSB, Pięćdziesiąt lat działalności benedyktynów tynieckich, „Analecta Cracoviensia” 23 (1991), s. 325–358.
Kanior M. OSB, Tyniec wczoraj i dziś. Życie i działalność benedyktynów tynieckich w latach 1939–2009, Tyniec 2009.
Kanior M. OSB, Upadek i odrodzenie opactwa tynieckiego, „Rocznik Krakowski” 57 (1991), s. 83–99.
Komar E. bp, Kardynał Puzyna (moje wspomnienia), Kraków 1912.
Koperek S. CR, Teologia roku liturgicznego według Prospera Guérangera, Kraków 1984.
Królikowski J. ks., Materiały do życia i posługi biskupa Floriana Janowskiego, w: Dzieje diecezji tarnowskiej, t. 4: Ludzie Kościoła, red. A. Gąsior, ks. J. Królikowski, Tarnów 2013, s. 11–29.
Kumor B. ks., Diecezja tarnowska. Dzieje ustroju i organizacji 1786–1985, Kraków 1985
Łukomski S. bp, Arcybiskup Stablewski. Kartki z jego życia i działania, Poznań–Warszawa [1912].
Łuszczkiewicz W., Ruiny Opactwa w Tyńcu w: Zabytki dawnego budownictwa w Krakowskiem, z. 1, Kraków 1864.
Marecki J. ks., Rzymskokatolickie zakony i zgromadzenia zakonne w archidiecezji lwowskiej w latach pasterskiej posługi arcybiskupa Józefa Bilczewskiego, w: Błogosławiony Józef Bilczewski metropolita lwowski obrządku łacińskiego, red. ks. J. Wołczański, Kraków 2003, s. 103–130.
Marmion Columba OSB, Correspondance 1881–1923, ed. M. Tierney OSB, Maredsous 2008.
Marszał J. ks. Przewodnik po kościele i ruinach klasztoru pobenedyktyńskiego w Tyńcu, Kraków 1908.
Maziarz A., Benedyktyni w Tomaszowie Mazowieckim w latach 1922–1923, w: Karty z dziejów Tomaszowa Mazowieckiego. W 100. rocznicę odzyskania niepodległości przez Polskę oraz 230-lecie powstania miasta, red. A. Wróbel, D. Warzocha, Tomaszów Mazowiecki 2018, s. 199–218.
Maziarz A., O. Klemens Dąbrowski (1875–1953). Pierwszy polski benedyktyn doby pokasacyjnej, Opole 2019.
Maziarz A., Ojciec Klemens Dąbrowski OSB — promotor odnowy benedyktynów polskich po 1918 r., w: Kościół w Polsce. Dzieje i kultura, t. 19, red. ks. J. Walkusz, Tyniec 2020, s. 19–33.
Maziarz A., Problem rewindykacji dóbr poklasztornych w okresie II RP na przykładzie Wielkopolski, w: Historia testis temporum, lux veritatis, vita memoriae, nuntia vetustis. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Włodzimierzowi Kaczorowskiemu, red. E. Koziarska, M. Maciejewski, Piotr Stec, Opole 2015, s. 545–557.
Maziarz A., Zmagania o przetrwanie. Benedyktynki lwowskie w latach 1782–1946, w: In servitute scientiarum. Biografistyka — Galicja — Druga Rzeczypospolita. Księga pamiątkowa w 10. rocznicę śmierci Profesora Leszka Kuberskiego, red. A. Maziarz, Opole 2017, s. 75–99.
Mieczkowski J. ks., Wkład opactwa św. Marcina w Beuron w ruch liturgiczny, „Liturgia Sacra” (2007) nr 1, s. 121–131.
Misonne D., En parcourant l’histoire de Maredsous, Maredsous 2005.
Mrówczyński J. CR, Ks. Walerian Kalinka. Życie i działalność, Poznań–Warszawa 1972.
Narodni archiv w Pradze, Řád Benediktinu Emauz: Benediktini v Polsku 1922–1939. Obnoveni Lubina.
Oost K. van OSB, Duch Święty a liturgia, „Mysterium Christi” (1932–1933) nr 5, s. 129–135.
Pater M., Sczaniecki P. OSB, Radziwiłł Edmund, w: Polski słownik biograficzny, t. 30, Wrocław–Warszawa 1987, s. 178–180.
Pączek Jan ks., Biskup Grzegorz Tomasz Ziegler jako organizator diecezji tynieckiej (tarnowskiej), „Prawo Kanoniczne” (1969) nr 3–4, s. 129–199.
Pest C., Kardynał Edmund Dalbor (1869–1926). Pierwszy Prymas Polski Odrodzonej, Poznań 2004.
Petzolt S. OSB, Givens B., Die Beuroner Benediktinerkongregation, w: Reformverbände und Kongregationen der Benediktiner im deutschen Sprachraum, Hrsg. U. Faust OSB, F. Quarthal, St. Ottilien 1999, s. 705–729.
Piechnik L. SJ, Zakony w archidiecezji krakowskiej za rządów Adama Stefana Sapiehy, w: Księga Sapieżyńska, red. ks. J. Wolny, t. 1, Kraków 1982, s. 339–368.
Radwan M. SCJ, Antyzakonna polityka francuska (1901–1904), w: Źródła wielkości mistrzów. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Piotrowi Pawłowi Gachowi, red. ks. M. Nowak, R. Jusiak OFM, J. Mazur, Lublin 2013, s. 599–612.
Sczaniecki P. OSB, Benedyktyni, w: Zakony benedyktyńskie w Polsce. Krótka historia, Tyniec 1980, s. 39–77.
Sczaniecki P. OSB, Florian Amand Janowski biskup tarnowski 1788–1801, w: P. Sczaniecki OSB, Benedyktyni polscy. Zbiór szkiców i opowiadań, Tyniec 1989, s. 309–325.
Sczaniecki P. OSB, Ojciec Karol van Oost, Tyniec 1990.
Sczaniecki P. OSB, Tyniec, Kraków 2008.
Sczaniecki P. OSB, Tysiąc lat jak dzień wczorajszy… Opowiadanie o dziejach Tyńca, „Znak” (1976) nr 3, s. 325–354.
Sczaniecki P. OSB, Wskrzeszenie opactwa benedyktynów w Tyńcu, w: Księga Sapieżyńska, red. ks. J. Wolny, t. 1, Kraków 1982, s. 369–376.
Sczaniecki Paweł OSB, Biskup Grzegorz Tomasz Ziegler 1770–1852. Źródła i literatura, w: P. Sczaniecki OSB, Benedyktyni polscy. Zbiór szkiców i opowiadań, Tyniec 1989, s. 325–346.
Sobkowski L. ks., O benedyktynach lubińskich w Starym Gostyniu, Poznań 1913.
Soltner L. OSB, Solesmes et Dom Guéranger (1805–1875), Sablé-sur-Sarthe 1974.
Strötz J., Wilhelm II. und der Katholizismus, w: Wilhelm II. und die Religion. Facetten einer Persönlichkeit und ihres Umfelds, Hrsg. S. Samerski, Berlin 2001, s. 171–198.
Szorc A. ks., Biskup Ignacy Krasicki wobec kasaty zakonu jezuitów na Warmii (1773–1780), w: Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Olsztynie. Prace Historyczne, Olsztyn 1997, s. 58–65.
Świerzawski W. bp, Ruch odnowy liturgicznej w archidiecezji krakowskiej w okresie biskupstwa Adama Stefana Sapiehy, w: Księga Sapieżyńska, red. ks. J. Wolny, t. 1, Kraków 1982, s. 251–264.
Tarnawski M. ks., Arcybiskup Józef Bilczewski. Krótki rys życia i prac, Kraków 1991.
Tierney M. OSB, Dom Columba Marmion. A biography, Dublin 1994.
Turowicz B. OSB, Wspomnienie o księciu kardynale Sapieże, w: Księga Sapieżyńska, red. ks. J. Wolny, t. 2, Kraków 1986, s. 726–730.
Tylec P. ks., Postawa bp. Mariana Ryxa w sprawie powrotu zakonów monastycznych do diecezji sandomierskiej, w: Erem kamedułów w Rytwianach i klasztory monastyczne diecezji sandomierskiej. Duchowość — historia — dziedzictwo, red. P. Tylec, Rytwiany-Sandomierz 2022, s. 83–105.
Tyniec w legendzie, literaturze i na starej fotografii, Tyniec–Kraków 2008.
Wilczyński L. ks., Dzieje archidiecezji poznańskiej w XX wieku i na początku XXI wieku, Poznań 2019.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Twórca oświadcza, że służą mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0).
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0) Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i adres internetowy do oryginalnie opublikowanego utworu).
