Filozof, historyk sztuki, estetyk. Władysław Tatarkiewicz jako kustosz dóbr kultury (1910–1939)
DOI:
https://doi.org/10.15633/tes.11404Słowa kluczowe:
dobra kultury, filozofia, historia sztuki, ochrona, ratowanie, Władysław TatarkiewiczAbstrakt
Artykuł przybliża mało znaną działalność Władysława Tatarkiewicza (1886–1980) jako historyka sztuki i muzealnika. Wykorzystując metodę analizy krytyczno-źródłowej, opisano jego zasługi w inwentaryzacji zabytków w ramach Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości oraz wyprawę do Petersburga (1913) w celu zbadania zagrabionej kolekcji Stanisława Augusta. Omówiono dorobek naukowy oraz publicystyczny filozofa, w tym jego apele o ratowanie dziedzictwa podczas I wojny światowej. Poprzez analizę dzieł filozoficznych z lat 1910–1939 zdołano ustalić źródła filozoficzne, z których historyk sztuki czerpał inspiracje, pisząc dzieła z tej dziedziny. Obalono przy tym mit, jakoby Tatarkiewicz pomijał filozofię, jako historyk sztuki oraz pomijał historię sztuki, pisząc o filozofii. Późniejsze lata życia i twórczości Tatarkiewicza pokazały, jak ważne były to prace, jak istotna była aktywność filozofa w roli muzealnika.
Bibliografia
Białostocki J., Władysław Tatarkiewicz jako historyk sztuki, „Studia Filozoficzne” (1976) nr 4, s. 27–33.
Błaszczak-Wacławik M., Władysława Tatarkiewicza droga przez Bergsonowską filozofię i estetykę, w: Władysław Tatarkiewicz. W siedemdziesięciolecie wydania „Historii filozofii”. Materiały pokonferencyjne przygotowane pod red. C. Głombika, Katowice 2003, s. 106–110.
Chwalewik E., Zbiory polskie, t. 1, Warszawa 1926.
Dettloff P., Dzialalność konserwatorska Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości, w: Polskie dziedzictwo kulturowe u progu niepodległości. Wokół Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości, red. E. Manikowska, P. Jamski, Warszawa 2010, s. 128–166.
Dziemidok B., Aksjologia Władysława Tatarkiewicza, „Filo-Sofija” (2011) nr 13–14, s. 469–471.
Dzierwa K., Kronika wystaw zorganizowanych przez Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Przeszłości, w: Polskie dziedzictwo kulturowe u progu niepodległości. Wokół Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości, red. E. Manikowska, P. Jamski, Warszawa 2010, s. 285–311.
Gmiterek G., Dyrektor Biblioteki Polskiej w Paryżu Franciszek Pułaski (1875–1956) — kustosz narodowej pamięci, w: Dziedzictwo utracone — dziedzictwo odzyskane, red. nauk. A. Kamler, D. Pietrzkiewicz, Warszawa 2014, s. 457–472.
Grygiel T., Zatrzymywanie czasu przez sztukę, w: Władysław Tatarkiewicz. W siedemdziesięciolecie wydania „Historii filozofii”. Materiały pokonferencyjne przygotowane pod red. C. Głombika, Katowice 2003, s. 132–143.
Grzegorczyk P., Bibliografia prac Władysława Tatarkiewicza, w: Charisteria. Rozprawy filozoficzne złożone w darze Władysławowi Tatarkiewiczowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. T. Czeżowski, Warszawa 1960, s. 331–350.
Hübner M., Traktat ryski a kwestia rewindykacji polskich dóbr kultury i nauki z Rosji sowieckiej, w: Zwycięski pokój czy rozejm na pokolenie? Traktat ryski z perspektywy 100 lat, red. Z. Girzyński, J. Kłaczkow, Warszawa 2022, s. 295–325.
Jaworski M., Władysław Tatarkiewicz, Warszawa 1975.
Kaczkowski J., Konfiskaty na ziemiach polskich pod zaborem rosyjskim, Warszawa 1918.
Korespondencja Romana Witolda Ingardena z Władysławem Tatarkiewiczem, wstęp, oprac. R. Kuliniak, M. Pandura, Kęty 2021.
Korzeniowski J., Zapiski z rękopisów Cesarskiej Biblioteki Publicznej w Petersburgu i innych bibliotek petersburskich, sprawozdanie z podróży naukowych, odbytych w 1891–1892 i w 1907 r., https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/567437/edition/600623?language=en#description (18.08.2025).
Książek A., Filozofia Władysława Tatarkiewicza, „Przegląd Filozoficzny” 2015 nr 1, s. 87–107.
Kunkel R., Straty polskich dóbr kultury podczas I wojny światowej, „Rocznik Historii Sztuki” 40 (2015), s. 163–175.
Łaskarzewska H., Tam, gdzie przeszła burza… Losy polskiego dziedzictwa kulturowego w latach 1914–1920, Warszawa 2019.
Manikowska E., Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Przeszłości i Warszawa. Od miasta do stolicy, w: Polskie dziedzictwo kulturowe u progu niepodległości. Wokół Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości, red. E. Manikowska, P. Jamski, Warszawa 2010, s. 253–282.
Mańkowski T., Kolekcjonerstwo Stanisława Augusta w świetle korespondencji z Augustem Moszyńskim, Warszawa 1927.
Ocalić przeszłość dla przyszłości. Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Przeszłości 1906–1944, red. R. Brykowski, Warszawa 1985.
Pamiątki polskie na obczyźnie, z. 1–6, Warszawa 1907–1910.
Pamiątki Starej Warszawy zebrane na Wystawie urządzonej staraniem TONZP [Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości] w maju i czerwcu 1911 roku, Warszawa 1911.
Polskie dziedzictwo kulturowe u progu niepodległości. Wokół Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości, red. E. Manikowska, P. Jamski, Warszawa 2010.
Pruszyński J., Dziedzictwo kultury Polski, t. 1: Jego straty i ochrona prawna, Kraków 2001.
Puchała-Rojek K., „Fotograficzna gorączka”. Aspekty dokumentowania zabytków w pierwszych latach działalności TONZP, w: Polskie dziedzictwo kulturowe u progu niepodległości. Wokół Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości, red. E. Manikowska, P. Jamski, Warszawa 2010, s. 227–252.
Siwiec M. K., Koncepcja twórczości Władysława Tatarkiewicza a twórcze źródło, „Filo-Sofija” 11 (2011) nr 13–14, s. 574–590.
Sochaniewicz K., Sprawy rewindykacji archiwów i mienia kulturalnego Polski od Rosji, Warszawa 1921.
Sprawozdanie Zarządu Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości, Warszawa 1911.
Sprawozdanie Zarządu Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości. 1913/14, Warszawa 1916.
Szydłowski T., Ruiny polskie, Kraków 1919.
Tatarkiewicz W., Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie za Stanisława Augusta, „Przegląd Historyczny” 19 (1915) nr 3, s. 329–342.
Tatarkiewicz W., Aleksander Orłowski, Warszawa 1926.
Tatarkiewicz W., Architektura wsi i miasteczka. Z powodu wystawy budownictwa polskiego kamienicy Baryczków, 1, „Romans i Powieść” 7 (1915) nr 26, s. 13–14.
Tatarkiewicz W., Architektura wsi i miasteczka. Z powodu wystawy budownictwa polskiego kamienicy Baryczków, 2, „Romans i Powieść” 7 (1915) nr 27, s. 13–14.
Tatarkiewicz W., Budowa pałacu w Łazienkach, Warszawa 1916.
Tatarkiewicz W., Ceramika i szkło na wystawie w domu Baryczków, „Ziemia” 4 (1913) nr 30, s. 491–498.
Tatarkiewicz W., Dawna ceramika polska (Z powodu wystawy w Domu Baryczków w Warszawie), 1, „Świat” 8 (1913) nr 22, s. 7–9.
Tatarkiewicz W., Dawna ceramika polska (Z powodu wystawy w Domu Baryczków w Warszawie), 2, „Świat” 8 (1913) nr 23, s. 3–4.
Tatarkiewicz W., Die Disposition der Aristotelischen Prinzipien, Giessen 1910.
Tatarkiewicz W., Droga przez estetykę, Warszawa 1972.
Tatarkiewicz W., Dzienniki, t. 1: Lata 1944–1960, Kęty 2019.
Tatarkiewicz W., Etyczne podstawy rewindykacji i odszkodowań, Warszawa 1945.
Tatarkiewicz W., Historia budowy Łazienek, „Sprawozdania z Posiedzeń Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Wydz. I i II” 9 (1916) z. 5, s. 55–59, 60–62.
Tatarkiewicz W., Historia filozofii, 2 t., Lwów 1931.
Tatarkiewicz W., Historia i klasyfikacja, w: Księga pamiątkowa ku czci Leona Pinińskiego, t. 2, Lwów 1936, s. 269–278.
Tatarkiewicz W., Klęska, „Świat” 1914 nr 49, s. 16–17.
Tatarkiewicz W., Królikarnia. Analiza i dzieje, Warszawa 1938.
Tatarkiewicz W., Łazienki Królewskie (Uwagi i wspomnienia z powodu wystawy), „Biuletyn Historii Sztuki i Kultury” 6 (1938) nr 1, s. 39–43.
Tatarkiewicz W., Łazienki warszawskie, Warszawa 1957.
Tatarkiewicz W., Michał Płoński, Warszawa 1926.
Tatarkiewicz W., Nowe książki o sztuce, „Kurier Warszawski” 1914 nr 149, s. 5–6.
Tatarkiewicz W., Nowe obrazy w Luwrze, „Świat” 7 (1912) nr 3, s. 11.
Tatarkiewicz W., O bezwzględności dobra, Warszawa 1919.
Tatarkiewicz W., O czterech rodzajach sądów etycznych, „Przegląd Filozoficzny” 33 (1930) z. 4, s. 291–295.
Tatarkiewicz W., O dwojakim pojmowaniu moralnego czynu, „Filozofia Nauki” 9 (2001) nr 1, s. 157–169.
Tatarkiewicz W., O materyałach dotyczących Zamku Warszawskiego. (Ze zbiorów Akademii Sztuk Pięknych w Piotrogrodzie), „Sprawozdania z Posiedzeń Towarzystwa Naukowego Warszawskiego” 7 (1914) z. 5, s. 38–51.
Tatarkiewicz W., O pojęciu i sądzie, „Ruch Filozoficzny” 1 (1911) nr 9 s. 201b–202a.
Tatarkiewicz W., O teorii i sztuce, „Ruch Filozoficzny” 1 (1911) nr 2, s. 36 a, b.
Tatarkiewicz W., O założeniu Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości, „Ochrona Zabytków” 11 (1958) z. 3–4, s. 154–157.
Tatarkiewicz W., Ostanie zabytki polskie, w: Nowina. Książka zbiorowa, Warszawa 1914–1915, s. 110–120.
Tatarkiewicz W., Pięć studiów o Łazienkach, Warszawa 1925.
Tatarkiewicz W., Poglądy estetyczne epoki Stanisława Augusta, w: Księga referatów Zjazdu Naukowego im. Ignacego Krasickiego we Lwowie, 8–10 VI 1935, red. L. Bernacki, Lwów 1936, s. 601–604.
Tatarkiewicz W., Pojęcie szczęścia a wymagania prawidłowej terminologii, „Przegląd Filozoficzny” 21 (1918) z. 1–2, s. 1–18.
Tatarkiewicz W., Pojęcie wartości, czyli co historyk filozofii ma do zakomunikowania historykowi sztuki, w: W. Tatarkiewicz, Dobro i oczywistość, Lublin 1989, s. 136–149.
Tatarkiewicz W., Porządek dóbr. Studium z Pascala, „Przegląd Filozoficzny” 23 (1920), s. 295–318.
Tatarkiewicz W., Prace X. Konstantego Michalskiego o filozofii XIV wieku, „Przegląd Filozoficzny” 30 (1927) z. 1, s. 94–97.
Tatarkiewicz W., Projekt połączenia Łazienek z Ujazdowem, „Przegląd Warszawski” R. 3, t. 4 (1923) nr 25, s. 90–91.
Tatarkiewicz W., Recenzja książki B. Christiansena pt. „Filozofia sztuki”, „Książka” 14 (1914) nr 8–12, s. 77–78.
Tatarkiewicz W., Rysunki Józefa Łęskiego, „Sztuka” 5 (1914) z. 20–22, s. 51–57.
Tatarkiewicz W., Rządy artystyczne Stanisława Augusta, Warszawa 1919.
Tatarkiewicz W., Rzeźbiarz polskiego klasycyzmu, Jakób Tatarkiewicz, „Sztuka” 3 (1913) z. 11/12, s. 189–215.
Tatarkiewicz W., Skupienie i marzenie. Studia z zakresu estetyki, Kraków 1951.
Tatarkiewicz W., Stare ryciny polskie, „Kurier Warszawski” 1914 nr 145, s. 3–6.
Tatarkiewicz W., Sztuka na dworze Stanisława Augusta, w: Materjały przygotowane na Zjazd historyków polskich w Warszawie, „Przegląd Historyczny” 23 (1921–1922) nr 2, s. 114–115.
Tatarkiewicz W., Tempore belli, „Tygodnik Ilustrowany” 1920 nr 52, s. 952–953.
Tatarkiewicz W., Trzy etyki Arystotelesa, „Przegląd Filozoficzny” 36 (1933) z. 1–2, s. 13–25.
Tatarkiewicz W., Ujazdów i początki Łazienek stanisławowskich, Warszawa 1934.
Tatarkiewicz W., Układ pojęć w filozofii Arystotelesa, Warszawa 1978.
Tatarkiewicz W., Von der Ordnung der Werte, w: Les conceptions modernes de la raison, Paris 1939, s. 1–7, 44–47 (Actualités Scientifiques et Industrielles, 851).
Tatarkiewicz W., Wspomnienia o zmarłych filozofach, „Przegląd Filozoficzny” 42 (1946) z. 3–4, s. 344–348.
Tatarkiewicz W., Wspomnienie o Zygmuncie Batowskim, „Biuletyn Historii Sztuki” 28 (1966) nr 2, s. 113–115.
Tatarkiewicz W., Wykłady filozoficzne, „Kurier Poranny” 37 (1913) nr 66, s. 4.
Tatarkiewicz W., Wykłady filozoficzne, „Kurier Poranny” 37 (1913) nr 67, s. 5.
Tatarkiewicz W., Wykłady, bruliony i notatki z estetyki, t. 1: Zagadnienia estetyczno-etyczne, przepisali, opracowali oraz wstępem poprzedzili: R. Kuliniak, M. Pandura, Ł. Ratajczak, Kęty 2022.
Tatarkiewicz W., Wystawa dzieł Aleksandra Orłowskiego (1777–1832), Warszawa 1910.
Tatarkiewicz W., Z dziejów filozofii na Wszechnicy warszawskiej, „Przegląd Filozoficzny” 18 (1915) z. 3–4, s. 197–207.
Tatarkiewicz W., Zapiski do autobiografii, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 21 (1976) z. 2, s. 193–247.
Trwanie i twórczość. Rozmowa „Studiów Filozoficznych” z Profesorem Władysławem Tatarkiewiczem, „Studia Filozoficzne” 1976 nr 4, s. 13–23.
Urbański A., Z czarnego szlaku i tamtych grabieży, Warszawa 1928.
Ustawa Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, Warszawa 1907.
Wierzbicka B., Kamienica Baryczków. Salon kulturalny Warszawy 1912–1936, Warszawa 1999.
Wierzbicka B., Siurawska E., Stulecie Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości. 1906–2006, Warszawa 2006.
Wiśniewski R., Dobro, moralność, szczęście i piękno — studium aksjologii Władysława Tatarkiewicza, Bydgoszcz 2013.
Wiśniewski R., Podstawy teorii wartości estetycznych W. Tatarkiewicza, „Studia Estetyczne” 16 (1979), s. 151–171.
Władysław Tatarkiewicz (1886–1980). Pamięć i wspomnienie, oprac. J. Krajewski, Kęty 2022.
Władysław Tatarkiewicz. Bibliografia, oprac. J. Krajewski, Wrocław 1992.
Wystawa rewindykacyjna Zbiorów Państwowych, Warszawa 1929.
Zwolińska-Malicka L., Pierwsza w kolejności. Władysław Tatarkiewicz jako historyk sztuki, „Przegląd Filozoficzny. Nowa Seria” 10 (2001) nr 1, s. 55–60.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Zdzisław Gębołyś
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autorzy publikujący w czasopiśmie udzielają jego wydawcy zgody o następującej treści:
- Autor zachowuje autorskie prawa majątkowe do utworu, a jednocześnie udziela wydawcy czasopisma zgody na jego pierwszą publikację w wersji drukowanej i wersji online na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe oraz zgody na wykonywanie opracowań, w tym przekładów.
- Autor ma możliwość udzielania zgody niewyłącznej na opublikowanie utworu w wersji, która ukazała się w czasopiśmie (np. zamieszczenia go w repozytorium instytucjonalnym lub opublikowania w książce), wraz z informacją o jego pierwszej publikacji w czasopiśmie.
- Autor może umieścić swój utwór online (np. w repozytorium instytucjonalnym lub na swojej stronie internetowej) jeszcze przed zgłoszeniem utworu do czasopisma.
