Źródła i rozwój instytucji domniemanej śmierci współmałżonka w prawie kanonicznym do XV wieku
DOI:
https://doi.org/10.15633/acr.5409Słowa kluczowe:
domniemana śmierć współmałżonka, historia prawa kanonicznego, kan. 1707, zaginiony współmałżonekAbstrakt
Celem niniejszego artykułu jest odtworzenie genezy i sukcesywnej ewolucji instytucji domniemanej śmierci współmałżonka w prawie kanonicznym, która w obecnym porządku prawnym Kościoła unormowana jest w kan. 1707 kodeksu Jana Pawła II. U zarania tych regulacji znalazły się nade wszystko wyzwania stawiane przez życie, na które próbowało odpowiedzieć najpierw prawo rzymskie, a następnie rodząca się doktryna – w piśmiennictwie ojców Kościoła, orzeczeniach synodalnych i za pośrednictwem listów papieskich Leona I oraz Innocentego I – poprzez dostosowanie zdobyczy antycznych jurystów do chrześcijańskiej nauki o małżeństwie. Pierwsze millenium Kościoła to dostrzeżenie problemu przez władzę kościelną, a także stopniowe klarowanie się fundamentu doktrynalnego, czyli wskazań materialnych, które trwale rozróżniły eklezjalne i świeckie postrzeganie kwestii uznania za zmarłego. Średniowiecze z kolei obfitowało w dekretały biskupów rzymskich – mowa zwłaszcza o Perlatum est Aleksandra III, Dominus Lucjusza III i In praesentia Klemensa III, które ostatecznie utwierdziły tę dyscyplinę w sprawach de morte praesumpta. Nie można również pominąć doniosłej roli kanonistów wieków średnich, gdyż ich komentarze wydatnie przyczyniły się do ustalenia reguł proceduralnych oraz sposobów dowodzenia, służących temu, aby sędzia osiągnął pewność moralną.
Bibliografia
Alexander III, Idem Episcopo et Archidiacono Vincentino, w: Corpus Iuris Canonici, pars 2: Decretalium collectiones, ed. Ae. L. Richteri, Ae. Friedberg, Graz 1959, IX.4.17.8, kol. 712–713.
Ambroży, Hexaemeron, tłum. W. Szołdrski, Warszawa 1969.
Augustyn, Cudzołożne małżeństwa, w: Pisma świętego Augustyna o małżeństwie i dziewictwie. Przekład i komentarz, red. A. Eckmann, Lublin 2003, s. 223–297.
Bandinelli R., Summa Magistri Rolandi, ed. F. Thaner, Innsbruck 1874.
Baron A., Pietras H., Wprowadzenie, w: Księgi pokutne, układ i oprac. A. Baron, H. Pietras, Kraków 2011, s. XV–XX (Synody i Kolekcje Praw, 5).
Bazyli Wielki, List 199, w: Listy, tłum. W. Krzyżaniak, Warszawa 1972, s. 202–212.
Brundage J., The Crusader’s Wife Revisited, „Studia Gratiana” 14 (1967), s. 242–251.
Bucci A., La Praesumptio Mortis en el Decretum Gratiani, „Utopía y Praxis Latinoamericana” 19 (2014) nr 67, s. 71–89.
Bucci A., La Praesumptio mortis nel diritto canonico: l’eredita della decretalistica e la codificazione, „Diritti Fondamentali” 5 (2016) nr 1, s. 1–23, http://dirittifondamentali.it/wp-content/uploads/2019/04/1_2016-bucci_la-praesumptio-mortis-nel-diritto-canonico.pdf (29.08.2022).
Burchardus Vormatiensis, Decretorum libri viginti, w: Saeculum XI Burchardi […] opera omnia, tomus unicus, ed. J.-P. Migne, Lutetiae Parisiorum 1853, kol. 537–1058 (Patrologiae Cursus Completus. Series Latina, 140).
Butrio de Antonius, In librum quartum decretalium commentarii, Venetiis 1578.
Capitula Dacheriana, w: Księgi pokutne, układ i oprac. A. Baron, H. Pietras, Kraków 2011, s. 115*–131* (Synody i Kolekcje Praw, 5).
Casoria J., De processu canonico praesumptae mortis. Ecclesiae doctrina et praxis ad probandum obitum alterutrius coniugis pro novis nuptis rite ineundis, Romae 1965.
Clemens III, Caesaraugustensi Episcopo, w: Corpus Iuris Canonici, pars 2: Decretalium collectiones, ed. Ae. L. Richteri, Ae. Friedberg, Graz 1959, IX.4.1.19, kol. 668.
Codex Iuris Canonici, auctoritate Ioannis Pauli PP. II promulgatus, 25.01.1983, „Acta Apostolicae Sedis” 75 (1983), pars 2, s. 1–317. Tekst polski: Kodeks prawa kanonicznego. Zaktualizowany przekład na język polski, Poznań 2022.
Concilium in Trullo, Canon 93, w: Sacrorum Conciliorum nova et amplissima collectio, ed. J. Mansi, vol. 11, Florentiae 1765, kol. 982–983. Tekst polski w: Kanony wschodniego Kościoła starożytnego dotyczące małżeństwa i rodziny, tłum. H. Paprocki, „Vox Patrum” 8 (1985), s. 331–332.
Concilium Suessionense, Canon 9, w: Octavi saeculi ecclesiastici scriptores […] opera omnia, tomus unicus, ed. J.-P. Migne, Parisiis 1863, kol. 825 (Patrologiae Cursus Completus. Series Latina, 89).
De captivis et de postliminio et redemptis ab hostibus, w: Corpus Iuris Civilis, vol. 1: Institutiones. Digesta, ed. P. Krüger, T. Mommsen, Berolini 1872, Dig. 49, 15, s. 832–836.
De nuptiis, w: Corpus Iuris Civilis, vol. 3: Novellae, ed. P. Krüger, T. Mommsen, Berolini 1895, Nov. 22, 1–48, s. 147–187.
De repudiis et iudicio de moribus sublato, w: Corpus Iuris Civilis, vol. 2: Codex Iustinianus, ed. P. Krüger, T. Mommsen, Berolini 1892, C. 5, 17, s. 211–214.
Dziadzio A., Powszechna historia prawa, Warszawa 2009.
Foley J., Presumption of Death and the Right to Remarry, Rome 2000.
Gai „Institutiones” or „Institutes of Roman Law” by Gaius, ed. E. Whittuck, Oxford 1904.
Gratianus, Causa 34, w: Corpus Iuris Canonici, pars 1: Decretum Magistri Gratiani, ed. Ae. Friedberg, Graz 1959, kol. 1256–1260.
Gregorius IX, Bulla Rex Pacificus, w: Corpus Iuris Canonici, pars 2: Decretalium collectiones, ed. Ae. L. Richteri, Ae. Friedberg, Graz 1959, kol. 1–4.
Hemperek P., Góralski W., Komentarz do Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 r. Historia źródeł i nauki prawa kanonicznego, t. 1/1, Lublin 1995.
Innocentius I, Epistola 36, w: Quinti saeculi scriptorum ecclesiasticorum […] opera omnia, tomus unicus, ed. J.-P. Migne, Parisiis 1845, kol. 602–603 (Patrologiae Cursus Completus. Series Latina, 20). Tekst polski w: Synody i kolekcje praw, t. 13: Dekrety papieskie według „Collectio Hispana”, rewizja przekładu i oprac. M. Ożóg, H. Pietras, Kraków 2021, s. 44*.
Insadowski H., Rzymskie prawo małżeńskie a chrześcijaństwo, Lublin 1935.
Ivo Carnotensis, Panormia, w: Saeculum XII Sancti Ivonis […] opera omnia, tomus primus, ed. J.-P. Migne, Lutetiae Parisiorum 1855, kol. 1037–1428 (Patrologiae Cursus Completus. Series Latina, 161).
Księga pokutna Vigilanum, w: Księgi pokutne, układ i oprac. A. Baron, H. Pietras, Kraków 2011, s. 404*–415* (Synody i Kolekcje Praw, 5).
Księga pokutna z Mersemburga, w: Księgi pokutne, układ i oprac. A. Baron, H. Pietras, Kraków 2011, s. 285*–305* (Synody i Kolekcje Praw, 5).
Księga pokutna z Silos, w: Księgi pokutne, układ i oprac. A. Baron, H. Pietras, Kraków 2011, s. 455*–476* (Synody i Kolekcje Praw, 5).
Kwiatkowski D., Rzeczywistość grzechu i praktyki pokutne w „Paenitentiale Vigilanum (Albeldense)”, „Liturgia Sacra” 18 (2012) nr 1, s. 113–126.
Leo Magnus, Epistola 159, w: Sancti Leonis Magni […] opera omnia, tomus primus, ed. J.-P. Migne, Parisiis 1846, kol. 1136–1137 (Patrologiae Cursus Completus. Series Latina, 54). Tekst polski w: Synody i kolekcje praw, t. 13: Dekrety papieskie według „Collectio Hispana”, rewizja przekładu i oprac. M. Ożóg, H. Pietras, Kraków 2021, s. 206*–209*.
Leo VI, Constitutio 33, w: Corpus Iuris Civilis academicum parisiense: in quo Justiniani Institutiones, Digesta, sive Pandectae, Codex, Authenticae seu Novellae Constitutiones et Edicta comprehenduntur, ed. C. Galisset, Lutetiae Parisiorum 1862, s. 1134–1135.
Liutprand, 18.IV. De negotiatoribus vel magistris, w: Monumenta Germaniae Historica, ed. G. Pertz, t. 4, Hannoverae 1868, s. 115–116. Tekst angielski w: The Lombard Laws, tłum. K. Drew, Philadelphia 1973, s. 152–153.
Lucius III, Universis Christianis in captivitate Sarracenorum positis, w: Corpus Iuris Canonici, pars 2: Decretalium collectiones, ed. Ae. Friedberg, Graz 1959, IX.4.21.2, kol. 730.
Osuchowski W., Zarys rzymskiego prawa prywatnego, Warszawa 1967.
Pawluk T., Prawo kanoniczne według Kodeksu Jana Pawła II, t. 1: Zagadnienia wstępne i normy ogólne, Olsztyn 2015.
Pelczar J., Prawo małżeńskie katolickie z uwzględnieniem prawa cywilnego obowiązującego w Austryi, w Prusach i w Królestwie Polskiem, Kraków 1890.
Pietras H., Kim są ci, którzy „dwa razy zawarli małżeństwo” z 8. kanonu Soboru Nicejskiego z 325 roku?, „Studia Bobolanum” 27 (2016) z. 1, s. 185–204.
Piotr Lombard, Cztery księgi sentencji, t. 2: Wstęp. Księga III i IV, tłum. J. Wojtkowski, Olsztyn 2015.
Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych, red. K. Dynarski, M. Przybył, Poznań 2012.
Rufinus, Summa decretorum, Hrsg. H. Singer, Paderborn 1963.
Said M., De processu praesumptae mortis coniugis, w: Dilexit iustitiam. Studia in honorem Aurelii card. Sabattani, ed. Z. Grocholewski, V. Carcel Orti, Citta del Vaticano 1984, s. 431–455.
Sajkowski M., Przeszkoda węzła jako legalne zabezpieczenie przymiotu nierozerwalności małżeństwa, „Resovia Sacra. Studia Teologiczno-Filozoficzne Diecezji Rzeszowskiej” 29 (2022), s. 429–447.
Segusio de Henricus, In quatrum decretalium librum commentaria, doctissimorum virorum quam pluribus adnotationibus illustrata, Venetiis 1581.
Sosnowski A., Impedimentum clandestinitatis. Kształtowanie się kanonicznej formy zawarcia małżeństwa, „Annales Canonici” 13 (2017), s. 295–334.
Subera I., Historia źródeł i nauki prawa kanonicznego, Warszawa 1977.
Ut liceat matri et aviae et aliis parentibus, w: Corpus Iuris Civilis, vol. 3: Novellae, ed. P. Krüger, T. Mommsen, Berolini 1895, Nov. 117, 1–15, s. 551–566.
Zeno, Tractatus V: De continentia, w: Sanctorum Zenonis et Optati […] opera omnia, tomus unicus, Parisiis 1845, kol. 301–311 (Patrologiae Cursus Completus. Series Latina, 11).
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i identyfikator DOI oryginalnie opublikowanego utworu).
