Rola pracowni klasztornych w kształtowaniu się polskiego hafciarstwa nowożytnego
DOI:
https://doi.org/10.15633/fhc.2091Słowa kluczowe:
hafciarstwo, warsztaty klasztorne, szaty liturgiczneAbstrakt
Artykuł przedstawia stan badań i problemy badawcze dotyczące zagadnienia polskiego hafciarstwa nowożytnego i roli, jaką odegrały w nim pracownie klasztorne. Haftowanie było jednym ze stałych zajęć w zgromadzeniach żeńskich. Siostry haftowały dla swoich kościołów, a także realizowały zamówienia z zewnątrz – dla męskich zakonów i wyższego duchowieństwa oraz dla świeckich zleceniodawców. Ich znaczenie wzrosło w XVII wieku, a w XVIII wieku rzemiosłem tym trudniły się niemal wszystkie zakony. Zachowane hafty odzwierciedlają ogólne tendencje stylowe panujące w rzemiośle, cechuje je jednak większy konserwatyzm. Ich poziom jest bardzo zróżnicowany, od prac perfekcyjnych po słabe i nieudolne. Wzory do haftów siostry rzadko sporządzały same, czasem korzystały z usług mistrzów cechowych, powtarzały także po sobie sprawdzone rozwiązania. Z pewnością korzystały z wzorników hafciarskich. Ważną dla nich inspiracją były ponadto desenie tkanin. O ile w oddaniu motywów roślinno-kwiatowych wykazywały dużą biegłość, to w rzadziej spotykanych przedstawieniach figuralnych mamy często do czynienia z nieporadnością. Wyróżniają się szaty liturgiczne ozdobione rozbudowanymi przedstawieniami symbolicznymi. Na tym etapie badań wydaje się, że warsztaty klasztorne miały duży wpływ na rozkwit hafciarstwa w Rzeczypospolitej i że wraz z warsztatami cechowymi kształtowały pewien styl i gust. Zachowane zabytki czekają na skatalogowanie i wnikliwe badania, które być może pozwolą na połączenie większej ich liczby z konkretnymi warsztatami.Bibliografia
Bł. Regina Protmann (1552–1613) i jej dzieło. Wkład sióstr Katarzynek w dziedzictwo kulturowe Warmii. Wystawa z okazji 400. rocznicy śmierci Reginy Protmann, założycielki Zgromadzenia Sióstr św. Katarzyny Dziewicy i Męczennicy, exhibition catalogue, Muzeum Warmii i Mazur, 18.05.–18.08.2013, tekst M. Okulicz, Olsztyn 2013.
Bochnak A., Buczkowski K., Rzemiosło artystyczne w Polsce, Warszawa 1971.
Borkowska M., Życie codzienne polskich klasztorów żeńskich w XVII–XVIII wieku, Warszawa 1996.
Borkowska M., Panny siostry w świecie sarmackim, Warszawa 2002.
Chruszczyńska J., Orlińska-Mianowska E., Tkaniny dekoracyjne. Przewodnik dla kolekcjonerów, Warszawa 2009.
Daranowska-Łukaszewska J., O zabytkowych tkaninach i haftach w kościołach i klasztorach krakowskich, [in:] Haftowane szaty liturgiczne a tradycja Kościoła. Teksty referatów wygłoszonych podczas sesji naukowej. 8 czerwca, Kraków, Kraków 2005, p. 27–33.
Gomuła S., Symbolika motywów starotestamentowych w barokowych haftach polskich, „Roczniki Humanistyczne” 38 (1990) z. 4, p. 71–98.
Kaźmierska-Latzke B., Hafty, tkaniny jedwabne, płótna lniane drukowane ze skarbca w Żukowie, „Centralne Muzeum Włókiennictwa w Łodzi” (1976), p. 47–110.
Klejnot w koronie Rzeczypospolitej. Sztuka zdobnicza Prus Królewskich. Wystawa w 540. Rocznicę podpisania Pokoju Toruńskiego, exhibition catalogue, Muzeum Narodowe w Gdańsku, 12.2006–02.2007, Gdańsk 2006.
Kołaczkowski J., Wiadomości tyczące się przemysłu i sztuki w dawnej Polsce, Kraków 1888.
Ławniczak G., Motywy kwiatowe na paramentach haftowanych z kościoła sióstr wizytek w Warszawie jako nośnik wpływów francuskiej kultury artystycznej w połowie XVII wieku, [in:] Sztuka a natura. Materiały XXXVIII Sesji Naukowej Stowarzyszenia Historyków Sztuki przeprowadzonej 23–25 listopada 1989 roku w Katowicach, Oddział Górnośląski Stowarzyszenia Historyków Sztuki, red. E. Chojecka, Katowice 1991, p. 163–190.
Mam ja skarb mam […] Cztery wieki Karmelitanek Bosych w Polsce, exhibition catalogue, Muzeum Archeologiczne w Krakowie, 05.–09.2012, red. J. Daranowska-Łukaszewska, Kraków 2012.
Mańkowski T., Polskie tkaniny i hafty XVI–XVIII w., Wrocław 1954.
Okulicz M., In gloriam et decorem. Dawne szaty i tkaniny liturgiczne z diecezji warmińskiej, exhibition catalogue, Muzeum Warmii i Mazur, Olsztyn 1999.
Okulicz M., Antependia z zamkowej kaplicy św. Katarzyny. Przebieg prac konserwatorskich przy antepediach w ołtarzach Świętego Krzyża i św. Jerzego, [in:] Kaplica na zamku w Lidzbarku Warmińskim. Dzieje. Architektura. Fundacje artystyczne. Konserwacja i restauracja, red. A. Rzempołuch, Olsztyn 2010.
Pax et bonum. Skarby klarysek krakowskich, exhibition catalogue, Arsenał Muzeum Czartoryskich, 09.–10.1999, red. A. Włodarek, Kraków 1999.
Piwocka M., Aparat Królewski – zespół szat liturgicznych z klasztoru SS. Wizytek w Warszawie, „Folia Historiae Artium” 21 (1985), p. 89–133.
Polskie hafty średniowieczne, exhibition catalogue, Muzeum Narodowe w Krakowie, 05.–06.1967, red. M. Gutkowska-Rychlewska, M. Taszycka, Kraków 1967.
Poplatek J., Paszenda J., Słownik jezuitów artystów, Kraków 1972.
Przeździecka M., Rodzajowe sceny religijne w XVII-wiecznych haftach pomorskich, „Biuletyn Historii Sztuki” 23 (1961) nr 4, p. 340–354.
Samek J., Polskie rzemiosło artystyczne. Czasy nowożytne, Warszawa 1984.
Skarby krakowskich wizytek. Katalog. Wystawa z okazji Jubileuszu 400-lecia założenia Zakonu Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny oraz fundacji klasztoru sióstr wizytek w Krakowie, Muzeum Narodowe w Krakowie. Pałac Biskupa Erazma Ciołka, 06.–09.2010, red. A. Włodarek, Kraków 2010.
Stolleis K., Messgewänder aus deutschen Kirchenschätzen vom Mittelalter bis zur Gegenwart. Form und Material, Regensburg 2001.
Swieykowski E., Zarys artystycznego rozwoju tkactwa i haftarstwa. Objaśniony zabytkami Muzeum Narodowego w Krakowie, Kraków 1906.
Szczypkówna M., Hafty żarnowieckie, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu. Historia Sztuki” (1960) z. 2, p. 159–227.
Sztyber B., Muzeum Diecezjalne w Pelplinie i Muzeum Narodowe w Gdańsku – zbiór paramentów katedralnych – wspólne poszukiwania zaginionych śladów, [in:] Tekstylia w zbiorach sakralnych. Inwentaryzacja – konserwacja – przechowywanie, red. H. Hryszko, A. Kwaśnik-Gliwińska, M. Stachurska, Warszawa 2013, p. 138–144.
Śniegulska-Gomuła M., Haftowane paramenty z pomorskich klasztorów Panien Benedyktynek Kongregacji Chełmińskiej, [in:] Rzemiosło artystyczne w Prusach Królewskich, red. J. Kriegseisen, Gdańsk 2009, p. 186–199, fig. 1–14.
Śniegulska-Gomuła M., Zabytki hafciarstwa z warsztatów klasztornych Panien Benedyktynek Kongregacji Chełmińskiej od 1579 roku do końca XVIII stulecia, [in:] Tekstylia w zbiorach sakralnych. Inwentaryzacja-konserwacja-przechowywanie, red. H. Hryszko, A. Kwaśnik-Gliwińska, M. Stachurska, Warszawa 2013, p. 386–392.
Taszycka M., Rychlewska M., Hafciarstwo, [in:] Zarys historii włókiennictwa na ziemiach polskich do końca XVIII wieku, red. J. Kamińska, I. Turnau, Wrocław–Warszawa–Kraków 1966, p. 247–276, 548–562.
Turnau I., Historia europejskiego włókiennictwa odzieżowego od XIII do XVIII w., Wrocław 1987.
U tronu Królowej Polski. Jasna Góra w dziejach kultury i duchowości polskiej, exhibition catalogue, Zamek Królewski w Warszawie, 15.12.2006 – 11.03.2007, red. P. Mrozowski, Warszawa 2006.
Varsavia Sacra. Skarby kościołów Warszawy, exhibition catalogue, Muzeum Archidiecezji Warszawskiej, red. K. Burek, A. Przekaziński, Warszawa 1996.
Walicka I. M., Kościół i klasztor Sakramentek w Warszawie. Pomnik zwycięstwa pod Wiedniem, Warszawa 1988.
Wawel 1000–2000. Wystawa Jubileuszowa, exhibition catalogue, Zamek Królewski na Wawelu, 05.–07.2000, Muzeum Katedralne na Wawelu, 05.–09.2000, t. 2: Skarby Archidiecezji Krakowskiej, red. J. A. Nowobilski, Kraków 2000.
Żarnowiecki L., Historya i technika haftarstwa kościelnego, Warszawa 1902.
Żelewska M., Ornat z gdańskiego warsztatu brygidek, Gdańsk 1989.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i identyfikator DOI oryginalnie opublikowanego utworu).
