Local organizers and perpetrators of the Holocaust from the Kraków Gestapo. The case of the “Jewish section”
DOI:
https://doi.org/10.15633/fhc.31103Keywords:
Gestapo, Krakow, agents, KdS, lookingAbstract
This article analyzes the role of officers from the Kraków Gestapo’s sub-department IV-B-1 in the systematic and planned extermination of Jews in Kraków. It attempts to describe the involvement of the heads of this sub-department in the looting of Jewish property and in crimes committed against Jews. Based on available historical sources from both the Second World War and the postwar period (of various origins), the article presents the methods used by the Gestapo and its informant network to locate Jews hiding on the so-called “Aryan side” as well as those escaping from the General Government. The text follows a chronological and thematic structure, focusing mainly on the period from autumn 1939 to the end of 1944.
References
Account of Dawid Schlang, Archives of the Jewish Historical Institute, file no. 301/240, f. 1–2.
Account of Leib Salpeter, Archives of the Jewish Historical Institute, file no. 301/448, f. 2.
Acquisitions 539, AK Kraków counterintelligence reports, The Archive of the Institute of National Remembrance, GK, file no. 174/670.
Berschel H., Bürokratie und Terror. Das Judenreferat der Gestapo Düsseldorf 1935–1945, Essen 2001.
Bieberstein A., Zagłada Żydów w Krakowie, Kraków 2001.
Boeckl-Klamper E., Mang T., Neugebauer W., The Vienna Gestapo, 1939–1945. Crimes, perpetrators, victims, New York 2022, https://doi.org/10.1515/9781800732605.
Borodziej W., Terror i polityka. Policja niemiecka a polski ruch oporu w GG 1939–1944, Warszawa 1985.
Bratko J., Gestapowcy. Kontrwywiad – konfidenci – konspiratorzy, Kraków 1990.
Case files on the Gestapo in Kraków, Organizational structure SiPo and SD, The Archive of the Institute of National Remembrance Office in Krakow, file no. Ds. 5/67.
Chwalba A., Dzieje Krakowa, vol. 5, Kraków 2002.
Correspondence of the Jewish community in Kraków with the AJDC Presidium from December 26, 1939 to April, 1940, Report on visits to refugee centres, Archives of the Jewish Historical Institute, file no. 210/430, f. 72.
Criminal case files of Wilhelm Kunde, Testimony of Hermann Heinrich, The Federal Archives Ludwigsburg, file no. B 162/1975, f. 1615.
Crove D. M., Oskar Schindler. Prawdziwa historia, Warszawa 2015.
Czerpak S., Wroński T., Ulica Pomorska 2. O krakowskim Gestapo i jego siedzibie w latach 1939–1945, Kraków 1972.
Czocher A., Mechanizmy represji i struktura terroru dnia codziennego. Przykład Krakowa 1939–1945, in: “Fikcyjna rzeczywistość”. Codzienność, światy przeżywane i pamięć niemieckiej okupacji w Polsce, ed. by R. Traba, K. Woniak, A. Wolff-Powęska, Warszawa–Berlin 2016, pp. 55–87.
Dąbrowa-Kostka S., Krakowska wsypa wiosną 1941, “Kierunki” 1970 no. 46, p. 10.
Dąbrowa-Kostka S., W okupowanym Krakowie, Warszawa 1972.
Delarue J., The Gestapo. A history of horror, New York 1964.
Dobrowolski S. W., Memuary pacyfisty, Kraków 1989.
Drozdowski M., Kraków jako stolica Generalnego Gubernatorstwa. Wpływ stołeczności na życie miasta, in: Oblicza wojny, vol. 5: Miasto i wojna, ed. by W. Jarno, J. Kita, Łódź 2021, pp. 259–276, https://doi.org/10.18778/8220-699-9.15.
Drugie postanowienie wykonawcze do rozporządzenia z dnia 28 listopada 1939 r. o ustanowieniu rad żydowskich. Z dnia 7 czerwca 1940 r., “Verordnungsblatt des Generalgouverneurs für die besetzten polnischen Gebiete. Dziennik rozporządzeń Generalnego Gubernatora dla okupowanych polskich obszarów” [Journal of Regulations of the General Governor for Occupied Polish Areas] Part 2, 4.07.1940, no. 45, p. 387.
Franz Stiech case files, Resolution to suspend the investigation, The Archive of the Institute of National Remembrance Office in Krakow, file no. 502/3541, p. 25.
Frommel, Heinemeyer, Körner, Olde, Wehmeyer case files, The investigative proceedings against Körner, Testimony of Wilhelm Kranz, file no. B 162/29.280, p. 653.
Frommel, Heinemeyer, Körner, Olde, Wehmeyer case files, The investigative proceedings against Körner, Testimony of Friedländer, The Federal Archives Ludwigsburg, file no. B 162/29.280, p. 715.
Gellately R., The Gestapo and German society: enforcing racial policy 1933–1945, London 1990, https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780198228691.001.0001.
Gieroń R., Proces Williego Haasego przed Sądem Wojewódzkim w Krakowie w 1951 roku, “Polish-Jewish Studies” 4 (2024), pp. 198–222.
Grądzka M., “Wszystkim tym zarzutom przeczę zdecydowanie i stanowczo”. Proces Amona Leopolda Götha przed Najwyższym Trybunałem Narodowym w Krakowie, “Zeszyty Historyczne WiN-u” 21 (2012) no. 35, pp. 85–101.
Grądzka M., Kościół katolicki w okupowanym Krakowie w pomocy Żydom. Zarys problematyki badawczej, in: Kościół krakowski 1939–1945, ed. by Ł. Klimek, A. Baciński, Kraków 2014, pp. 125–154.
Grądzka-Rejak M., “W godzinach rannych zebrano na tym placu około 2000 osób”. Przebieg i topografia “Einsatz Reinhardt” w okupowanym Krakowie, in: Infrastruktura akcji Reinhardt, ed. by T. Kranz, Lublin 2023, pp. 80–95.
Grądzka-Rejak M., Kobieta żydowska w okupowanym Krakowie (1939–1945), Kraków 2016.
Hein W., Jakubiec C., Montelupich, Kraków 1985.
Hembera M., “Die Stadt Krakau müsse die judenreinste Stadt des Generalgouvernements werden”: Die Umsiedlung der jüdischen Bevöklerung aus Krakau, in: Narrative im Dialog: deutsch-polnische Erinnerungsdiskurse, ed. by W. Form, K. von Lingen, K. Ruchniewicz, Dresden 2013, pp. 311–334.
Jarkowska A., Brunatna pajęczyna. Agenci Gestapo w okupowanym Krakowie i ich powojenne losy, Kraków 2024.
Jarkowska A., Criminal cases involving Jews heard in Krakow District Court in the period 1939–1944. A contribution to further research, “Holocaust Studies A Journal of Culture and History” 2021, pp. 163–190, https://doi.org/10.1080/17504902.2021.1914959.
Jarkowska A., The Jewish Aid Agency in the Generalgouvernement (JUS) in occupied Kraków, 1942–1944, in: More than parcels: wartime aid for Jews in Nazi-era camps and ghettos, ed. by J. Lambertz, J. Lanicek, Detroit 2022, pp. 277–308.
Jarkowska A., Wewnętrzna struktura władzy w getcie krakowskim. Judenrat, policja żydowska, konfidenci i ich powojenny wizerunek, in: “Ciemności kryją ziemię…” Wybrane aspekty badań i nauczania o Holokauście, ed. by M. Grądzka-Rejak, P. Trojański, Kraków 2019, pp. 141–168.
Jarkowska A., Wybrane formy kolaboracji w KL Plaszow. Charakterystyka zjawiska, “Krzysztofory. Zeszyty Naukowe Muzeum Historycznego Miasta Krakowa” 38 (2020), pp. 149–170, doi.org/10.32030/KRZY.2020.07.
Jarkowska A., Wymuszona współpraca czy zdrada? Wokół kolaboracji Żydów w okupowanym Krakowie, Kraków 2018.
Jarkowska A., Żydowska Służba Porządkowa w okupowanym Krakowie. Nowa elita w getcie krakowskim i niemieckim obozie Płaszów. Wybrane historie, in: Elity i przedstawiciele społeczności żydowskiej podczas II wojny światowej (1939–1945), ed. by M. Grądzka-Rejak, A. Namysło, Warszawa 2017, pp. 197–215.
Kamiński A., Diariusz podręczny 1939–1945, prepared by A. Palarczykowa, J. Stoksik, Warszawa 2001.
Koerner Rudolf, Personal files, The Federal Archives Berlin-Lichterfelde, Berlin Document Center, file no. R 9361-III/102239.
Kotarba R., Niemiecki obóz w Płaszowie 1942–1945, Warszawa–Kraków 2009.
Kotarba R., Przegorzały, Kamedulska, “Glinik”… Zapomniane miejsca hitlerowskiej kaźni, “Zeszyty Historyczne WIN-u” 21 (2012) no. 35, pp. 47–68.
Kotarba R., Żydzi Krakowa w dobie zagłady (ZAL/KL Plaszow), Kraków–Warszawa 2022.
Kubalski E., Niemcy w Krakowie. Dziennik 1 IX 1939–18 I 1945, Kraków 2010.
Letter from the Jewish Community in Kraków to the Department of Population and Social Welfare in Krakow, AJHI, file no. 228/55, pp. 1–8.
List of the Jewish population in Krakow from May 20, 1940, Archives of the Jewish Historical Institute, file no. 228/13, p. 32.
Löw A., Roth M., Krakowscy Żydzi pod okupacją niemiecką 1939–1945, trans. E. Kowynia, Kraków 2014.
Mączyński M., Organizacyjno-prawne aspekty funkcjonowania administracji bezpieczeństwa i porządku publicznego dla zajętych obszarów polskich w latach 1939–1945. Ze szczególnym uwzględnieniem Krakowa jako stolicy Generalnego Gubernatorstwa, Kraków 2012.
Majewski P. M., Vajskebr J., Sytuacja w Generalnym Gubernatorstwie w świetle niemieckich statystyk policyjnych. Próba analizy ilościowej, “Przegląd Historyczny” 107 (2016) no. 4, pp. 581–618.
Mallmann K.-M., Angrick A., Gestapo po 1945 roku. Kariery, konflikty, konteksty, trans. I. Ewertowska-Klaja, Poznań 2018.
Memoir of Michał Weichert, part 2, Archives of the Jewish Historical, file no. 302/25, ff. 20–21.
Michał Zellner’s report, Archives of the Jewish Historical Institute, file no. 301/2362, f. 1.
Minutes of the main hearing before the Voivodship Court in Kraków, Testimony of Józef Brandeis, Kraków, 27 June 1951, The Archive of the Institute of National Remembrance Office in Krakow, file no. 502/2207, f. 222v.
Niechciana stołeczność. Architektura i urbanistyka Krakowa w czasie okupacji niemieckiej 1939–1945, ed. by J. Purchla, Kraków 2022.
Nuszkiewicz R., Uparci, Warszawa 1983.
Odsłonięcie tablicy podinsp. Policji Województwa Śląskiego Augustyna Bańczyka, https://isp.policja.pl/isp/aktualnosci/15741,Odsloniecie-tablicy-podinsp-Policji-Wojewodztwa-Slaskiego-Augustyna-Banczyka.html (28.03.2025).
Oskar Brandt case files, Personal questionnaire, The Archive of the Institute of National Remembrance, GK, file no. 678/16, pp. 9, 14.
Oskar Brandt case files, The Archive of the Institute of National Remembrance Office in Wrocław, file no. 488/2661/1, p. 319.
Oskar Brandt cases files, Testimony of Dawid Schlang, The Archive of the Institute of National Remembrance, GK, file no. 455/13, vol. 2, pp. 14–15.
Oskar Brandt cases files, Testimony of Leib Salpeter, The Archive of the Institute of National Remembrance, GK, file no. 455/13, vol. 2, p. 56.
Oskar Brandt cases files, Testimony of Mieczysław Pemper, AIPN, GK, file no. 455/13, vol. 2, pp. 63–64.
Paczyńska I., Aktion gegen Universitäts-Professoren (Kraków, 6 listopada 1939 roku) i okupacyjne losy aresztowanych, Kraków 2019.
Pankiewicz T., Apteka w getcie krakowskim, Kraków 2022.
Pankowicz A., Akcja AB w Krakowie, in: Ausserordentliche Befriedungsaktion 1940: akcja AB na ziemiach polskich. Materiały z sesji naukowej 6–7 listopada 1986, ed. by Z. Mańkowski, Warszawa 1992, pp. 41–46.
Paul Siebert, Personal questionnaire, The Federal Archives Berlin-Lichterfelde, Berlin Document Center, file no. R 9361-1/3405.
Pieradzka K., Terror hitlerowski i rządy gestapo w Krakowie 1939–1945, “Rocznik Krakowski” 31 (1949–1957): Kraków w latach okupacji 1939–1945. Studia i materiały, pp. 225–265.
Pierwsze postanowienie wykonawcze do rozporządzenia z dnia 28 listopada 1939 r. o u stanowieniu rad żydowskich. Z dnia 25 kwietnia 1940 r., “Verordnungsblatt des Generalgouverneurs für die besetzten polnischen Gebiete. Dziennik rozporządzeń Generalnego Gubernatora dla okupowanych polskich obszarów” [Journal of Regulations of the General Governor for Occupied Polish Areas] Part 2, 1.05.1940, no. 32, p. 249.
Proces ludobójcy Amona Leopolda Goetha przed Najwyższym Trybunałem Narodowym, ed. by N. Blumental, Warszawa–Łódź–Kraków 1947.
Rączy E., Zagłada Żydów w dystrykcie krakowskim w latach 1939–1945, Rzeszów 2014.
Ramme A., Służba Bezpieczeństwa SS, trans. B. Jodkowska, introduction E. Stanczykiewicz, Warszawa 1975.
Report (monthly) on the activities of the Jewish Community in Kraków (October 1940), Archives of the Jewish Historical Institute, file no. 218/7, f. 5.
Report on the AK Kraków counterintelligence for the period 16.01–5.02.1944, The Archive of the Institute of National Remembrance Office in Krakow, file no. 075/1, vol. 17, f. 42.
Report on the Jewish population of Krakow (statistical data), Archives of the Jewish Historical Institute, file no. 228/11, f. 1.
Rozporządzenie o konfiskacie majątku prywatnego w Generalnym Gubernatorstwie (Ordynacja konfiskacyjna). Z dnia 24.01.1940 r., “Verordnungsblatt des Generalgouverneurs für die besetzten polnischen Gebiete. Dziennik rozporządzeń Generalnego Gubernatora dla okupowanych polskich obszarów” [Journal of Regulations of the General Governor for Occupied Polish Areas] Part 1, 27.01.1940, no. 6, pp. 23–27.
Rudolf Körner case files, Documentation from the investigation against Rudolf Korner conducted by the Hamburg Public Prosecutor’s Office. Witness statements: Zimmerman, Hilfstein, Ben-David, Sternberg, Kornhauser, The Archive of the Institute of National Remembrance Office in Krakow, file no. KPP 62/73, ff. 14–16, 24, 34–36.
Sachslehner J., Kat z Listy Schindlera. Zbrodnie Amona Götha, trans. D. Salamon, Kraków 2010.
Siebert Paul, The Federal Archives Berlin-Lichterfelde, file no. Z.A-VII 4645.
Stocki-Sosnowski J., Jedno życie, cztery światy, Kraków 1994.
Strzembosz T., Akcje zbrojne podziemnej Warszawy 1939–1945, Warszawa 1978.
Swałtek-Niewińska D., “Gospodarowanie” żydowskimi meblami w Krakowie w latach 1939–1945. Działalność Möbelbeschaffungsamt, in: Klucze i kasa. O mieniu żydowskim w Polsce pod okupacją niemiecką i we wczesnych latach powojennych 1939–1950, ed. by J. Grabowski, D. Libionka, Warszawa 2014, pp. 255–298.
Swałtek-Niewińska D., From Krakow to Bochnia and Piwniczna: Jews escaping from the Generalgouvernement across the Slovak border, 1939–1944, in: Entanglements of war. Social networks during the Holocaust, ed. by E. R. Adler, N. Aleksiun, Jerusalem 2022.
Testimony of a Jewish female student, Borwicz Collection, Yad Vashem Archives, file no. O.62/76, f. 1–2.
Testimony of Apolonia Wiśniowska, Archives of the Jewish Historical Institute, file no. 301/2198, f. 11.
Testimony of Isaac Lewenstein submitted to the police headquarters in Linz on 19 September 1946, Yad Vashem Archive, Jewish Historical Documentation Center, Linz, file no. M.9/99, f. 2.
Testimony of Kurt Heinemeyer, The Federal Archives Ludwigsburg, file no. B 162/1968, p. 100.
Testimony of Laura Dientenfass, Archives of the Jewish Historical Institute, file no. 301/1202, p. 7.
Testimony of Michał Weichert, The Archive of the Institute of National Remembrance Office in Krakow, file no. 502/1385, ff. 14–15.
The Governor-General’s proposal to the heads of the districts of Kraków, Lublin, Radom, and Warsaw regarding the resettlement of Jews from Kraków, May 1940, AJHI, file no. 228/52, p. 2.
Trunk I., Judenrat, New York 1972.
Vollbrecht Erich, Personal files, The Federal Archives Berlin-Lichterfelde, Berlin Document Center, file no. R 9361-III/214800, ff. 270–272.
Weisz F., Das Judensachgebiet/-Referat der Gestapoleitstelle Wien. Organisation, Personalstruktur, Arbeitsweise 1938 bis 1945, Strasshof 2021.
Wilhelm Kunde case files, Main result of the investigation, The Federal Archives Ludwigsburg, file no. B 162/1976, f. 694.
Wilhelm Kunde case files, Main result of the investigation. The defendant’s curriculum vitae, The Federal Archives Ludwigsburg, file no. B 162/1976, ff. 1769–1770.
Wilhelm Kunde case files, Testimonies of Yitzhak Ramat and Aleksander Rad, David Wulf, Schinar, Kranz, The Federal Archives Ludwigsburg, file no. B 162/2252, ff. 2367, 193, 107, 272, 714.
Wilhelm Kunde case files, Testimony of Friedländer, The Federal Archives Ludwigsburg, file no. B 162/2252, f. 715.
Wilhelm Kunde case files, Testimony Maksa Milera, The Federal Archives Ludwigsburg, file no. B 162/25063, ff. 10–11.
Wroński T., Kronika okupowanego Krakowa, Kraków 1974.
Zimmerer K., Zamordowany świat. Losy Żydów w Krakowie 1939–1945, Kraków 2004.
Downloads
Published
Issue
Section
License
Copyright (c) 2025 Alicja Jarkowska
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
Authors who publish with this journal agree to the following terms:
- Authors retain the copyright and full publishing rights without restrictions, and grant the journal right of first publication with the work simultaneously licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License that allows others to share the work with an acknowledgement of the work's authorship and initial publication in this journal.
- Authors are able to enter into separate, additional contractual arrangements for the non-exclusive distribution of the journal's published version of the work (e.g., post it to an institutional repository or publish it in a book), with an acknowledgement of its initial publication in this journal.
- Authors are permitted and encouraged to post their work online (e.g., in institutional repositories or on their website) prior to and during the submission process, as it can lead to productive exchanges, as well as earlier and greater citation of published work (See The Effect of Open Access).
