Niedźwiękowe momenty dzieła muzycznego jako problem filozofii muzyki
DOI:
https://doi.org/10.15633/lie.60209Słowa kluczowe:
estetyka, fenomenologia, dzieło muzyczne, Roman Ingarden, wykonanie dzieła muzycznegoAbstrakt
Dzieło muzyczne jako artefakt to określony materiał akustyczny. Same dźwięki nie są jednak tożsame z muzyką, stanowią tylko zewnętrzny wygląd dzieła i jego najbardziej jawną warstwę, a odbiór estetyczny bynajmniej nie ogranicza się do percepcji powierzchownej szaty brzmieniowej. Współczesne badania Gottfrieda Boehma oraz Georgesa Didi-Hubermana, odnoszące się do sztuk plastycznych, ukazały nowe możliwości wydobywania na jaw ukrytej, wewnętrznej zjawiskowości dzieła. Czy jest jednak możliwe przeniesienie metodologii badań nad niewidzialną wizualnością obrazu w obszar niedźwiękowego brzmienia dzieła muzycznego? Jakie dodatkowe problemy badawcze rodzi dzieło muzyczne, wziąwszy pod uwagę to, że jest ono nie tylko skomponowane przez twórcę-kompozytora, ale ponadto że do swego fenomenalnego zaistnienia potrzebuje także od-twórczego wykonania. Niniejszy artykuł stanowi krytyczną analizę poglądów Romana Ingardena na temat dzieła muzycznego oraz sygnalizuje potrzebę uwzględnienia szerszego horyzontu badawczego w odniesieniu do problematyki niedźwiękowości muzyki. Głównym celem artykułu jest wyznaczenie nowych perspektyw badawczych nad dziełem muzycznym w świetle współczesnej fenomenologii.
Bibliografia
Balthasar H. U. von, Chwała. Estetyka teologiczna, t. 1: Kontemplacja postaci, tłum. E. Marszał, J. Zakrzewski, Kraków 2008.
Boehm G., Opis obrazu. O granicach obrazu i języka, tłum. M. Łukasiewicz, w: G. Boehm, O obrazach i widzeniu. Antologia tekstów, red. D. Kołacka, tłum. M. Łukasiewicz, A. Pieczyńska-Sulik, Kraków 2014, s. 119–143.
Boehm G., Pierwsze spojrzenie. Dzieło sztuki – estetyka – filozofia, tłum. M. Łukasiewicz, w: G. Boehm, O obrazach i widzeniu. Antologia tekstów, red. D. Kołacka, tłum. M. Łukasiewicz, A. Pieczyńska-Sulik, Kraków 2014, s. 31–45.
Borek F., Świat, fenomen, źródło. Fenomenologiczna interpretacja „Vom Wesen der Wahrheit” Heideggera, Warszawa 2022.
Bruhn S., Musical Ekphrasis: Composers Responding to Poetry and Painting, Hillsdale (NY) 2000.
Bursztyka P., Granice widzialnego. Jeana Luca Mariona fenomenologiczna koncepcja idola, w: Fenomen i przedstawienie. Francuska estetyka fenomenologiczna. Założenia/ zastosowania/ konteksty, red. I. Lorenc, M. Salwa, P. Schollenberger, Warszawa 2012, s. 287–313.
Chęćka-Gotkowicz A., Dysonanse krytyki. O ocenie wykonania dzieła muzycznego, Gdańsk 2008.
Clarke E. Listening to performance, w: Musical Performance: A Guide to Understanding, ed. J. Rink, Cambridge 2002, s. 185–196.
Didi-Huberman G., Przed obrazem. Pytanie o cele historii sztuki, tłum. B. Brzezicka, Gdańsk 2011.
Dobrzeniecki M., Ukrytość i Wcielenie. Teistyczna odpowiedź na argument Johna L. Schellenberga za nieistnieniem Boga, Kraków 2020.
Dufrenne M., Intentionnalité et Esthétique, „Revue Philosophique de la France et de l’Étranger” 144 (1954), s. 75–84.
Dziemidok B., Estetyka Stanisława Ossowskiego, w: Stanisław Ossowski, Wybór pism estetycznych, Kraków 2004, s. VII–XL.
Goehr L., How to Do More with Words. Two Views of (Musical) Ekphrasis, „The British Journal of Aesthetics”, 50 (2010) nr 4, s. 389–410; DOI:10.1093/aesthj/ayq036.
Gschwandtner Ch. M., Degrees of Givenness. On Saturation in Jean-Luc Marion, Bloomington–Indianapolis 2014.
Heidegger M., Bycie i czas, tłum. B. Baran, Warszawa 2013.
Heidegger M., Źródło dzieła sztuki, tłum. J. Mizera, w: M. Heidegger, Drogi lasu, tłum. J. Gierasimiuk, R. Marszałek, J. Mizera, J. Sidorek, K. Wolicki, Warszawa 1997, s. 7–62.
Henry M., Voir l’invisible. Sur Kandinsky, Paris 2005.
Henry M., Wcielenie. Filozofia ciała, tłum. M. Frankiewicz, D. Adamski, Kraków 2012.
Husserl E., Wykłady z fenomenologii wewnętrznej świadomości czasu, tłum. J. Sidorek, Warszawa 1989.
Ingarden R., O dziele literackim. Badania z pogranicza ontologii, teorii języka i filozofii literatury, tłum. M. Turowicz, Warszawa 1988.
Ingarden R., Twórcze zachowanie autora i współtworzenie przez wirtuoza i słuchacza, tłum. M. Turowicz, w: R. Ingarden, Studia z estetyki, t. 3, Warszawa 1970, s. 147–152.
Ingarden R., Utwór muzyczny i sprawa jego tożsamości, Kraków 1973.
Kandyński W., O duchowości w sztuce, tłum. S. Fijałkowski, Łódź 1996.
Kandyński W., O formie, tłum. E. Sagan, w: W. Kandyński, Eseje o sztuce i artystach, Kraków 1991, s. 12–29.
Kandyński W., Punkt i linia a płaszczyzna. Przyczynek do analizy elementów malarskich, tłum. S. Fijałkowski, Łódź 2019.
Kivle I., Music in the Phenomenology of Roman Ingarden and Alfred Schutz, w: Roman Ingarden and His Times, eds. D. Czakon, N. A. Michna, L. Sosnowski, Kraków 2020, s. 159–171.
Krawiec A., Brak czy wszechobecność artykulacji w Ingardenowskiej teorii budowy dzieła muzycznego?, „Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria” 29 (2020) nr 116, s. 473–485.
Mackinlay S., Whose Word Is It Anyway? Interpreting Revelation, w: The Enigma of Divine Revelation. Between Phenomenology and Comparative Theology, eds. J.-L. Marion, Ch. Jacobs-Vandegeer, Dordrecht 2020, s. 49–64.
Marion J.-L., Będąc danym. Esej z fenomenologii donacji, tłum. W. Starzyński, Warszawa 2007.
Ossowski S., U podstaw estetyki, Warszawa 1958.
Pytlak A., Kilka uwag na temat Ingardenowskiej koncepcji dzieła muzycznego, w: Studia estetyczne, t. 3, Warszawa 1966, s. 81–94.
Stróżewski W., Czas piękna, w: W. Stróżewski, Wokół piękna. Szkice z estetyki, Kraków 2002, s. 269–288.
Szyszkowska M. A., Pojęcie idealnej granicy w estetyce dzieła muzycznego Romana Ingardena, „Aspekty Muzyki” 1 (2011), s. 203–225.
Szyszkowska M. A., Roman Ingarden’s Theory of Aesthetic Experience. From Idea to Experience and Back, w: Roman Ingarden and His Times, eds. D. Czakon, N. A. Michna, L. Sosnowski, Kraków 2020, s. 223–238.
Tomaszewski M., W stronę interpretacji integralnej dzieła muzycznego, w: M. Tomaszewski, Interpretacja integralna dzieła muzycznego. Rekonesans, Kraków 2000, s. 49–65.
Witkiewicz S. I., O Czystej Formie, w: S. I., Witkiewicz, O Czystej Formie i inne pisma o sztuce, red. J. Degler, Warszawa 2003.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
W kwestii praw autorskich obowiązują następujące zasady:
1. Twórca oświadcza, że służą mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
2. Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
3. Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i adres internetowy do oryginalnie opublikowanego utworu).
