The Beginning of Liturgical Formation in Romania: The First Liturgical Manual in the Romanian Language
DOI:
https://doi.org/10.15633/ps.27310Słowa kluczowe:
instrukcja liturgiczna, Rumuński Kościół Prawosławny, Nikolaos Bulgaris, Jeremias CacavelasAbstrakt
W czasie, gdy odmienne realia polityczne kształtowały trzy Księstwa (Mołdawię, Wołoszczyznę i Siedmiogród), które później utworzyły Rumunię (1918), duchową jedność narodu rumuńskiego już od średniowiecza zapewniało chrześcijaństwo wschodnie. Duchowość rumuńska, rozwijająca się w środowisku, w którym krzyżowały się różne prądy kulturowe i religijne, często wchodziła w interakcje z duchowością ruskich Słowian, Serbów czy Bułgarów, Greków, Węgrów, katolików, luteranów i kalwinistów. Z tego powodu pierwszymi rumuńskimi dziełami literackimi były tłumaczenia lub adaptacje, które ulegały wpływowi tych kultur lub były tworzone w opozycji do nich. W niniejszym opracowaniu z liturgicznego i doktrynalnego punktu widzenia zbadano pierwszy podręcznik liturgiki, opublikowany w języku rumuńskim w Jassach (1697) w tłumaczeniu Jeremiasza Kakawelasa Święte nauczanie o Świętej i Boskiej Liturgii. Podręcznik ten, uważany przez niektórych specjalistów za adaptację podobnych dzieł Symeona z Tesaloniki czy Nikolaosa Bulgarisa, przedstawia w formie pytań i odpowiedzi nauczanie Cerkwi prawosławnej o Bożej Liturgii, uwypuklając zwłaszcza jej duchowe rozumienie. Podręcznik omawia również budowę cerkwi, szaty liturgiczne, święta, a także inne aspekty prawosławnego nauczania dotyczące aniołów, natury łaski i tak dalej. Jeremiasz Kakawelas nie unika kontrowersyjnych tematów teologicznych, które dzielą Wschód i Zachód, jak na przykład problem przeistoczenia, natura łaski i inne. Podręcznik Kakawelasa był powszechnie stosowany we wszystkich prowincjach rumuńskich, na niektórych obszarach używano go aż do XIX wieku.
Bibliografia
Învățătura sfântă, adecă a Dumnezeieștii Liturghii, eds. I. Cacavella, Cozia 1998.
Barbu V., Purgatoriul misionarilor. Contrareforma în Țările Române în secolul al XVII-lea, București 2008.
Bordeianu P. M, Vladovschi P., Învățământul românesc în date, Iași 1979.
Brusanowski P., Curentul reformator din secolul al XVII și începutul românizării cultului BOR, “TABOR” 1 (2007) nr 7, p. 40–50.
Bulgaris N., The Holy Catechism, London 1893.
Dumitran A., Biserica românilor din Transilvania în prima jumătate a secolului XVII, între modelul protestant şi necesitatea reformării, in: Istoria ca datorie. Omagiu academicianului Ioan-Aurel Pop, la împlinirea vârstei de 60 de ani, eds. I. Bolovan, Ov. Ghitta, Cluj–Napoca 2015, p. 559–570.
Dumitran A., Religie ortodoxă — religie reformată. Ipostaze ale identității confesionale a românilor din Transilvania în secolele XVI–XVII, Cluj–Napoca 2004.
Ghitta O., Biserica Ortodoxă din Transilvania (secolul al XVI-lea — a doua jumătate a secolului al XVII-lea), “Istoria Transilvaniei”, vol. 2: De la 1541 până la 1711, eds. I. A. Pop, T. Nägler, A. Magyari, Cluj–Napoca–Deva 2016.
Giurescu C. C., Învățământul în perioada trecerii spre feudalism și a feudalismului timpuriu, in: Istoria învățământului din România. Compendiu, eds. C. C. Giurescu, I. Ivanov, M. Constantinescu, C. Motaș, București 1971, p. 24–36.
Gudor B., Ortodoxia transilvăneană între tradiție și iluminism în imaginea notarului general reformat Peter Bod (1712–1769) din Ighiu, in: Credința și credințele românilor, eds. A. Cristea, J. Nicolae, Alba Iulia 2011, p. 110–123.
Istoria învățământului în România, vol.1, ed. by Pascu Șt., București 1983.
Nagy L., Reforma la români. Un fenomen de transfer cultural în secolele XVI–XVII, Oradea 2021.
Popescu E., Studiu introductiv, in: Învățătura sfântă, adecă a Dumnezeieștii Liturghii, Cozia 1998, p. 12–32.
Simedrea T., Însemnări pe o veche carte românească, “Mitropolia Olteniei Journal” 17 (1956) nr 1–3, p. 99–106.
Ștefănescu M., Biblioteca Domnului Dimitrie Sturdza de la Miclăușeni, “Revista de istorie, arheologie și filologie” 5 (1888) nr 3, p. 150–151.
Streza C., Cult şi Reformă liturgică în Biserica Ortodoxă a Transilvaniei în secolul al XVII-lea, “Revista Teologică” 98 (2016) nr 4, p. 73–97.
Vaida G., Prefață, in: Învățătura sfântă, adecă a Dumnezeieștii Liturghii, Cozia 1998, p. 5–9.
Vanca D., Paradigme liturgice în secolul 17. Ioan Zoba din Vinț și evoluția liturghiei românești, Alba Iulia 2016.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autorzy publikujący w czasopiśmie udzielają jego wydawcy zgody o następującej treści:
- Autor zachowuje autorskie prawa majątkowe do utworu, a jednocześnie udziela wydawcy czasopisma zgody na jego pierwszą publikację w wersji drukowanej i wersji online na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe oraz zgody na wykonywanie opracowań, w tym przekładów.
- Autor ma możliwość udzielania zgody niewyłącznej na opublikowanie utworu w wersji, która ukazała się w czasopiśmie (np. zamieszczenia go w repozytorium instytucjonalnym lub opublikowania w książce), wraz z informacją o jego pierwszej publikacji w czasopiśmie.
- Autor może umieścić swój utwór online (np. w repozytorium instytucjonalnym lub na swojej stronie internetowej) jeszcze przed zgłoszeniem utworu do czasopisma.
