Gdy pękały kordony, a rodziły się granice… Prowincja zachodniogalicyjska w listopadzie 1918 roku
DOI:
https://doi.org/10.15633/fhc.28103Słowa kluczowe:
Galicja, listopad 1918 roku, niepodległość, Polska Komisja Likwidacyjna, prowincja galicyjska, Żydzi galicyjscyAbstrakt
Wiek XIX nazywany przez historyków „długim wiekiem”, sięgający swoimi korzeniami początków rewolucji francuskiej (w przypadku Polaków okresu rozbiorowego), dobiegł końca wraz z upadkiem „starego” europejskiego ładu u schyłku Wielkiej Wojny. Dla Polaków zamieszkujących ziemie zaboru austriackiego zmierzch dawnej epoki nastał w listopadzie 1918 roku – miesiącu, który bezsprzecznie można traktować jako „najdłuższy miesiąc” „długiego XIX wieku”. Miesiącu w którym sytuacja na prowincji zachodniogalicyjskiej zmieniała się niczym w przysłowiowym kalejdoskopie: od stanu euforii przez momenty krytyczne po względną stabilizację.
Euforia zagościła w polskich domach na przełomie października i listopada 1918 roku, gdy Polacy przejmowali kontrolę nad miastami i miasteczkami rozsianymi w Galicji Zachodniej. Euforyczny stan związany z odzyskiwaniem niepodległości bardzo szybko minął, a jeśli się utrzymywał, to raczej wśród osób o silnej świadomości narodowej i politycznej. Niemniej dla większości mieszkańców Galicji Zachodniej listopad był czasem szczególnej troski o to, co przyniesie kolejny dzień. Na pierwszy plan wysunęły się kwestie związane z niedoborem żywności, odzieży oraz surowców energetycznych. Ceny żywności gwałtownie rosły, osiągając jesienią 1918 roku zawrotne kwoty. Plagą stała się pospolita przemoc, która dotykała przede wszystkim ludność żydowską. W drugiej dekadzie listopada 1918 roku dzięki działaniom podejmowanym przez Polską Komisję Likwidacyjną rozpoczął się proces stabilizacji życia społeczno-politycznego, a jego wyrazem było m.in. sukcesywne odradzanie się (lub organizowanie) na prowincji stowarzyszeń „niepolitycznych” oraz reorganizacja samorządu miejskiego (gminnego).
Bibliografia
Brzoza C., Reprezentanci społeczności żydowskiej w Radzie Miejskiej międzywojennego Krakowa, in: 1866. Odbudowa samorządu miejskiego – narodziny nowoczesnego Krakowa, eds. K. Meus, Ł. T. Sroka, Kraków 2018.
Central State Historical Archive of Ukraine in Lviv/Центральний Державний Історичний Архів України у Львові [hereafter: CDIAL], fond 211: Polish Liquidation Commission, description 1: Administrative Department, case 158: Appeal of the representation of the county authorities in Mielec to the population on the rebirth of the Polish state.
CDIAL, fond 211, description 1, case 102: Correspondence on the establishment of the Executive Committee in Biala.
CDIAL, fond 211, description 1, case 104: Reports of the commissioner of the starosty in the town of Biala for the assessment of the damage suffered by the Jewish community during the pogroms taking place in the county.
CDIAL, fond 211, description 1, case 105: Report of the commissioner of the Polish Liquidation Commission on his stay in Wadowice in connection with instructions implemented in the work of the county.
CDIAL, fond 211, description 1, case 106: Correspondence of the starosty of Wadowice on the completion of the composition of the municipal councils.
CDIAL, fond 211, description 1, case 108: A list of damages caused by riots and robberies in the Wadowicki County in November 1918.
CDIAL, fond 211, description 1, case 109: Status of the Jewish association “Mizrachi” (Orthodox) and petition of the committee of this association to the county office in Wadowice for registration.
CDIAL, fond 211, description 1, case 116: Case concerning the organisation of an agricultural circle in Smęgorzów in the Dąbrowa district, k. 5–14 (Statute of the Society of Agricultural Circles accepted for information by the c.k. Re-script. Governor’s Office of 8 August 1913, Lviv 1918).
CDIAL, fond 211, description 1, case 117: Reports of the county committee of the Polish Liquidation Commission in Żywiec.
CDIAL, fond 211, description 1, case 131: Reports of the starost in Krosno on the prevailing situation in the county.
CDIAL, fond 211, description 1, case 136: Correspondence with the Union of Judges of the Kraków District concerning the approval of the statute.
CDIAL, fond 211, description 1, case 143: Reports of the Inspectorate of Guards for Western Galicia in Kraków.
CDIAL, fond 211, description 1, case 164: Correspondence of the offices of the municipalities of the Myślenicki County on the establishment of a branch of the starosty in Maków, k. 1–2.
CDIAL, fond 211, description 1, case 166: Complaint of a Maków citizen Ulrich against the negative work of the Myślenice starosty.
CDIAL, fond 211, description 1, case 173: Correspondence of the county administration in Nowy Sącz on the issue of the expansion of the appurtenant council.
CDIAL, fond 211, description 1, case 225: Report of the commissioner of the County Starosty in Chrzanów on the damage suffered by the Jewish community during the anti-Jewish pogroms taking place in the county with examples.
CDIAL, fond 211, description 1, case 233: Reports of county commissioners, county courts, etc. regarding losses incurred as a result of anti-Jewish riots.
CDIAL, fond 211, description 1, case 234: Reports of county commissioners, heads of county courts, etc. on anti-Jewish pogroms and their aftermath.
CDIAL, fond 211, description 1, case 97: Correspondence with the county authorities in the town of Brzozów and others on the maintenance of public order in connection with the Jewish pogroms and the payment of compensation.
CDIAL, fond 211, description 1, case 99: Reports of the commissioner in the Bochneński county on the damage suffered by the Jewish community during the anti-Jewish pogroms taking place in the county with examples, k. 2.
CDIAL, fond 212: Governing Commission for Galicia, Cieszyn Silesia and Upper Orava and Spiš, description 1: Administrative Department, case 221: Documentation concerning the decoration for county gendarmes serving at the Wadowicki County posts (reports, correspondence and etc.).
Dekret o samorządzie miejskim, “Dziennik Praw Państwa Polskiego” 1919, No. 13, item 140.
Doroziński J., Dziennik, ed. G. Studnicki, Wadowice 1998 [diary published in the form of a manuscript of a limited edition, the copy used is in the collection of the Wadowice Public Library, ref. No. R9/49546].
“Dziennik Ustaw Państwa”, 1914, No. 1861.
Fic M., Krzyżanowski L., Meus K., Wilamowice 1818–2018: miasto i ludzie, Wilamowice 2018.
Grzybowski K., Historia państwa i prawa Polski, t. 4: Od uwłaszczenia do odrodzenia państwa, Warszawa 1982.
Korczyk H., Roja Bolesław Jerzy (1870–1940), in: Polski słownik bibliograficzny, vol. 31, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1988–1989.
Kronika klasztoru Karmelitów Bosych w Wadowicach 1892–1921, ed. by C. H. Gil, Kraków 2009.
Meus K., Anti-Jewish Riots in the Cities of West Galicia in 1918. An outline of the Problem, in: Vel’ká doba v malom priestore: zlomové zmeny v mestách stredoeurópskeho priestoru a ich dôsledky (1918–1929)/Grosse Zeit im kleinen Raum. Umbrűche in der Stadt des mitteleuropäischen Raumes und deren Wirkungen (1918–1929), eds. P. Svorc, H. Heppner, Prešov–Graz 2012.
Mroczka L., Galicji rozstanie z Austrią. Zarys monograficzny, Kraków 1990.
Narodziny niepodległości w Galicji (1918–1919). Wybór dokumentów z archiwów lwowskich, ed. by M. Przeniosło, Kielce 2007.
National Archives in Kraków, C.k. County offices of the starosty – collection of team remains 1862–1918 [1936], ref. 29/234/33, no pagination.
Osterhammel J., Historia XIX wieku: przeobrażenie świata, ed. W. Molik, Poznań 2013.
Przekłady Ustaw, Rozporządzeń i Obwieszczeń Prawa Państwa dla Królestwa Galicyi i Lodomeryi, tudzież Wielkiego Księstwa Krakowskiego, Lwów 1867.
Przeniosło M., Polska Komisja Likwidacyjna 1918–1919, Kielce 2010.
Statut Towarzystwa Kółek Rolniczych przyjęty do wiadomości reskryptem c.k. Namiestnictwa z dnia 8 sierpnia 1913 r., Lwów 1918.
Tylza-Janosz M., Kto był kim? O kęckich burmistrzach, in: Kęty 740: historyczne fundamenty miasta, eds. R. Bożek, M. Tylza-Janosz, Kęty 2017.
Ustawa o prawie stowarzyszeń z 15 listopada 1867 roku, w: Przekłady Ustaw, Rozporządzeń i Obwieszczeń Prawa Państwa dla Królestwa Galicyi i Lodomeryi, tudzież Wielkiego Księstwa Krakowskiego, Lwów 1867.
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1937 r. o Święcie Niepodległości, Dz. U. Nr 33 poz. 255.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Twórca oświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i identyfikator DOI oryginalnie opublikowanego utworu).
