Henryk Rzewuski – w drodze ku polskiej filozofii narodowej

Abstrakt

Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie oryginalnej koncepcji filozoficznej autorstwa Henryka Rzewuskiego. Ten XIX­‑wieczny polski myśliciel był za życia (i jest nadal) niezwykle kontrowersyjną postacią, oskarżaną o narodową „apostazję” na rzecz carskiej Rosji i szerzenie przekonania o nieodwołalnym końcu państwa polskiego. W niniejszym tekście ukazuję złożoność i ambiwalencję postawy Rzewuskiego wobec sprawy polskiej. Filozof ten sądził, że istotnie państwo polskie nie będzie w stanie uwolnić się spod rosyjskiej zwierzchności politycznej. Równocześnie jednak był gorącym zwolennikiem budowania polskiej filozofii narodowej, która miałaby uchwytywać i rozwijać polskość w sferze idealnej i duchowej. Historia Polski ma być – w obrębie jego koncepcji – materiałem, z którego filozof wychwyci te myśli i wyobrażenia, wokół których krystalizuje się polski duch i które odzwierciedlają jego podstawową ideę moralną. Duch narodu i jego moralna idea spełniają bowiem, zdaniem tego filozofa, funkcję analogiczną do tej, jaką pełni dusza wobec ciała – jest warunkiem życia i jedności jego geopolitycznego „ciała”.