The Mystery of the Sign of the Cross in the First Centuries of Christianity: a Liturgical History Study
DOI:
https://doi.org/10.15633/ps.27307Keywords:
cross, sign, gesture, liturgyAbstract
Man has used the sign of the cross for a few thousand years now, ascribing various symbolism to it. The crucifixion of Jesus Christ and Christ’s passion on the cross made Judeo-Christians propagate the idea of the role of Christ’s offering in God’s overall plan of salvation. The aim of the present article is to introduce the reader, based on the liturgical and patristic sources, to the beginning and the process of the ancient Christians' adoption of the sign of the cross, their development of symbolic thoughts about the cross and their early practice of drawing the sign of the cross on the body outside the liturgy and during its celebration. The methodology employed for the purpose of this article involves the historical-genetic and comparative method.
References
Andreopoulos A., Il segno della croce. Il gesto, il mistero, la storia, trad. a cura di Comunità di Bose, Magnano 2013 (Sequela oggi).
Bojarski W., Kara śmierci w prawach państw antyczncyh, w: Kara śmierci w starożytnym Rzymie, red. H. Kowalski, M. Kuryłowicz, Lublin 1996, s. 9–22.
Bonnet C., Gli dèi di Palmira nel cuore di Roma, w: Roma, la città degli dèi. La capitale dell’Impero come laboratorio religioso, a cura di C. Bonnet, E. Sanzi, Roma 2018, s. 235–249 (Studi Superiori, 1117, Studi Storici).
Bradshaw P. F., W poszukiwaniu początków kultu chrześcijańskiego. Źródła i metody badań wczesnej liturgii, tłum. P. Kaznowski, M. Koza, Kraków 2016 (Źródło i Szczyt).
Cohen S. J. D., Dai Maccabei alla Mishnah, trad. B. Santorelli, Torino 2020 (Studi biblici, 200).
Cohen S. J. D., Satlow M., Dominacja rzymska. Powstanie żydowskie i zburzenie Drugiej Świątyni, w: Starożytny Izrael. Od Abrahama do zburzenia Świątyni Jerozolimskiej przez Rzymian, red. H. Shanks, przekł. W. Chrostowski, Warszawa 2007, s. 385–428 (Podręczniki Biblijne, 1).
Cyryl Jerozolimski, Katechezy przedchrzcielne i mistagogiczne, tłum. W. Kania, opatrzył wstępem J. Bojarski, oprac. M. Bogucki, Kraków 2000 (Biblioteka Ojców Kościoła, 14).
Danielou J., Histoire du salut et formation liturgique, „La Maison Dieu” (1964) nr 78, s. 22–35.
Danielou J., Pisma wybrane, przekł. wybór, oprac. i wprowadzenie Sz. Fedorowicz, Kraków 2011.
De Kasel J., Krzyż Jezusa Chrystusa — twardy i oporny rdzeń wiary chrześcijańskiej, tłum. L. Balter, wyd. polskie „Communio” 4 (1984) nr 1 (19), s. 59–70.
Ducin S., Stosowanie kary śmierci w armii rzymskiej w okresie wojen punickich, w: Kara śmierci w starożytnym Rzymie, red. H. Kowalski, M. Kuryłowicz, Lublin 1996, s. 153–165.
Gajus Swetoniusz Trankwillus, Żywoty cezarów, przeł. J. Niemirska-Pliszczyńska, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk, Łódź 1987.
Garbini G., Dio della terra, dio del cielo. Dalle religione semitiche al giudaismo e al cristianesimo, Brescia 2011 (Biblioteca di cultura religiosa, 70, Religioni semitiche).
Gigilewicz E., Krzyż w archeologii prawnej, w: Krzyż, red. E. Kasjaniuk, Lublin 2011, s. 8–10 (Biblioteka Encyklopedii Katolickiej. Źródła i Monografie, 6).
Gnilka J., Jezus z Nazaretu, przekł. J. Zychowicz, Kraków 2005.
Gnilka J., Marco, trad. G. Poletti, Assisi 1998 (Commenti e studi biblici).
Grossi V., Croce, crocifisso, w: Dizionario patristico e di antichità cristiane, diretta da A. Di Berardino, vol. 1: A–F, Casale Monferrato 1983, kol. 864–867.
Guénon R., Il simbolismo della croce, trad. P. Nutrizio, Milano 2012 (Il ramo d’oro, 57).
Guénon R., Simboli della Scienza sacra, trad. F. Zambon, Milano 2011 (Gli Adelphi, 16).
Jan Paweł II, Wielki Piątek. Droga Krzyżowa w Koloseum. „Świadectwo obcego”, 17.04.1987, wyd. polskie „L’Osservatore Romano” 8 (1987) nr 4 (89), s. 5–6.
Józef Flawiusz, Dawne dzieje Izraela, przekł. Z. Kubiak, J. Radożycki, t. 2, Warszawa 1993.
Karnacewicz W., Instytucja kary śmierci od starożytności po średniowiecze — wybrane kraje i kodyfikacje, „Kortowski Przegląd Prawniczy” (2017) nr 2, s. 67–72.
Kinzig W., La persecuzione dei primi cistiani, trad. M. Cupellaro, Bologna 2021 (Universale Paperbacks Il Mulino, 789).
Kobielus S., Krzyż Chrystusa. Od znaku i figury do symbolu i metafory, Kraków 2011.
Konstytucje Apostolskie, w: Konstytucje Apostolskie oraz Kanony Pamfilosa z apostolskiego synodu z Antiochii. Prawo kanoniczne świętych Apostołów. Kary świętych Apostołów dla upadłych. Euchologion Serapiona, przekł. S. Kalinkowski, A. Caba, układ i oprac. A. Baron, H. Pietras, Kraków 2007, s. 1–293* (Synody i Kolekcje Praw, 2).
Lang U. M., Rivolti al Signore. L’orientamento nella preghiera liturgica, trad. L. Tasso, prefazione J. Ratzinger, Siena 2006.
Légasse S., Le altre vie della missione (dall’Oriente a Roma), w: Storia del cristianesimo. Religione — Politica — Cultura, vol. 1: Il Nuovo Popolo (dalle origini al 250), trad. M. Zapella, Roma 2003, s. 159–189.
Leoni B., La croce e il suo segno. Venerazione del segno e culto della reliquia nell’antichità cristiana, Verona 1968.
Les Ordines Romani du haut moyen age, vol. 2: Les textes (Ordines I–XIII), ed. M. Andrieu, Louvain 1960 (Spicilegium Sacrum Lovaniense. Études et Documents, 23).
Lewandowski I., Wstęp. Waleriusz Maksymus, czyli moralność antyku ukazana w historycznych przekładach, w: Valerius Maximus, Facta et dicta memorablia. Libri IX, przekł. I. Lewandowski, Poznań 2019, s. 7–34 (Fontes Historiae Antiquae, 39).
List do Rzymian, przekł. z oryginału, komentarz S. Stasiak, Częstochowa 2020 (Nowy Komentarz Biblijny. Nowy Testament, 6).
Lohfink G., Ostatni dzień Jezusa. Co się stało w Wielki Piątek, przekł. E. Pieciul-Kamińska, Poznań 2006.
Longosz S., Znak krzyż świętego w życiu starożytnych chrześcijan, „Tarnowskie Studia Teologiczne” 8 (1981), s. 221–232.
Majdanik P., Przykazania noachickie w Talmudzie — uniwersalizm judaizmu wobec ekspancji chrześcijaństwa, w: Chrześcijaństwo antyczne, red. J. Drabina, Kraków 2006, s. 157–177 (Studia religiologica, 39).
Mickiewicz F., Rola krzyża w zbawczym dziele Boga w teologii św. Pawła, „Ruch Biblijny i Liturgiczny” 65 (2012), s. 225–242.
Palazzo E., A History of Liturgical Books from the Beginning to the Thirteenth Century, transl. by M. Beaumont, Minnesota 1998.
Paprocki H., Hipolita Rzymskiego Tradycja Apostolska. Wstęp, przekład, komentarz, „Studia Theologica Varsaviensia” 14 (1976) nr 1, s. 145–169.
Patsch H., εὐχαριστία, w: Dizionario Esegetico del Nuovo Testamento, a cura di H. Balz, G. Schneider, ed. italiana a cura di O. Soffritti, trad. R. Chiavarino, V. Gatti, E. Riboldi, vol. 1, Brescia 1995, kol. 1477–1478.
Penna R., Le prime comunità cristiane. Persone, tempi, luoghi, forme, credenze, Roma 2017 (Quality Paperbacks, 505).
Penna R., Un solo corpo. Laicità e sacerdozio nel cristianesimo delle origini, Roma 2020 (Frecce, 288).
Quintus Septimus Florens Tertulian, Apologetyk, tłum. J. Sajdak, Poznań 1947 (Pisma Ojców Kościoła, 20).
Raffa V., Liturgia eucaristica. Mistagogia della Messa: dalla storia e dalla teologia alla pastorale pratica, Roma 1998 (Bibliotheca Ephemerides liturgicae. Subsidia, 100).
Ratzinger J., Jezus z Nazaretu. Studia z chrystologii, przekł. M. Górecka, W. Szymona, Lublin 2015 (Opera Omnia, VI/1).
Ratzinger J., Teologia liturgii. Sakramentalne podstawy życia chrześcijańskiego, przekł. W. Szymona, Lublin 2012 (Opera Omnia, 11).
Ravasi G., Wprowadzenie. Krzyż Chrystusa w teologii i kulturze Zachodu, w: A. Tradigo, Człowiek krzyża. Historia w obrazach, tłum. K. Stopa, E. Firewicz, O. Bobrowska-Braccini, J. Nowak, Kielce 2014, s. 5–17.
Rosik M., Zarzewie konfliktu między Kościołem a synagogą (do 135 roku), „Estetyka i Krytyka” 27 (2012) nr 3, s. 69–103.
Rosiński P., Najwcześniejsze formy krzyża Chrystusowego, „Vox Patrum” R. 3 (1983) t. 4, s. 176–189.
Sakowicz E., Krzyż w religiah niechrześcijańskich, w: Krzyż, red. E. Kasjaniuk, Lublin 2011, s. 11–15 (Biblioteka Encyklopedii Katolickiej. Źródła i Monografie, 6).
Sartre M., Wschód rzymski. Prowincje i społeczeństwa prowincjonalne we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego w okresie od Augusta do Sewerów (31 r. p.n.e. — 235 r. n.e.), tłum. S. Rościcki, Wrocław–Warszawa–Kraków 1991.
Schramm G., Pięć rozdroży w dziejach świata. Porównanie, przekł. B. Baran, Warszawa 2009.
Sorci P., Gli „Ordines romani” e la celebrazione dell’Eucaristia, degli altri sacramenti e sacramentali, „Rivista Liturgica” 51 (2014) nr 3 (101), s. 547–570.
Standaert B., Marco: Vangelo di una notte vangelo per la vita. Commentario, trad. R. Fabbri, Bologna 2012 (Testi e commenti).
Strong H. A., The Syrian Goddess being a translation of Lucian’s De Dea Syria, with a life od Lucian, London 1913.
Tacyt, Dzieła, tłum. S. Hammer, t. 1, Warszawa 1957.
Tertulian, O wieńcu, tłum. i komentarz T. Skibiński, w: Tertulian, Wybór pism III, Warszawa 2007, s. 105–124 (Pisma Starochrześcijańskich Pisarzy, 65).
Tertulian Kwintus Septymiusz Florens, O chrzcie, tłum. E. Stanula, w: Tertulian Kwintus Septymiusz Florens, Wybór pism, Warszawa 1970, s. 133–154 (Pisma Starochrześcijańskich Pisarzy, 5).
Valerius Maximus, Facta et dicta memorablia. Libri IX, przekł. I. Lewandowski, Poznań 2019 (Fontes Historiae Antiquae, 39).
Wilpert J., La croce sui monumenti delle catacombe, „Nuovo Bullettino di Archeologia Cristiana” 8 (1902) nr 1–2, s. 5–14.
Ziehr W., Krzyż. Symbol i rzeczywistość, tłum. E. Jeleń, Warszawa–Kraków 1998.
Zolli E., Historia antysemityzmu, red. A. Lattore, tłum. B. Bochenek, Kraków 2010.
Downloads
Published
Issue
Section
License
Copyright (c) 2023 Jarosław Superson
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
Authors who publish with this journal agree to the following terms:
- Authors retain the copyright and full publishing rights without restrictions, and grant the journal right of first publication with the work simultaneously licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License that allows others to share the work with an acknowledgement of the work's authorship and initial publication in this journal.
- Authors are able to enter into separate, additional contractual arrangements for the non-exclusive distribution of the journal's published version of the work (e.g., post it to an institutional repository or publish it in a book), with an acknowledgement of its initial publication in this journal.
- Authors are permitted and encouraged to post their work online (e.g., in institutional repositories or on their website) prior to and during the submission process, as it can lead to productive exchanges, as well as earlier and greater citation of published work (See The Effect of Open Access).
