Przeciwdziałanie marginalizacji osób starszych w pastoralnej posłudze Kościoła
DOI:
https://doi.org/10.15633/ps.28304Słowa kluczowe:
marginalizacja seniorów, nauczanie Kościoła, przeciwdziałanie wykluczeniu, towarzyszenie senioromAbstrakt
Niniejszy artykuł przedstawia współczesne przejawy marginalizacji seniorów oraz poszukuje sposobów przeciwdziałania tym negatywnym zjawiskom mającym dzisiaj miejsce. W naszej refleksji uwzględnimy tylko aspekt pastoralny, dlatego w oparciu o nauczanie Kościoła przedstawimy ocenę tego zjawiska, a następnie przybliżymy konkretne propozycje przeciwdziałania wykluczeniu przez starość w działalności duszpasterskiej. Marginalizacja seniorów wynika ze współczesnej kultury, która preferuje młodość, atrakcyjność i piękno. Powoduje ją także kryzys rodziny, zwłaszcza brak rodzin wielopokoleniowych, co sprawia, że osoby starsze zamieszkuję samotnie, są rzadko odwiedzane i niekiedy umieszczane przez bliskich w instytucjach opiekuńczych. Na wykluczenie społeczne wpływa też przejście na emeryturę i utrata dawnego statusu społecznego i materialnego oraz utrata zdrowia. Marginalizacji seniorów przeciwstawia się Kościół, który wzywa do szacunku wobec osób starszych. Czyni to, ukazując absolutną wartość osoby ludzkiej w każdej bez wyjątku fazie życia. W przeciwdziałaniu marginalizacji społecznej osób w podeszłym wieku pomagają różne formy duszpasterstwa. Seniorzy jeszcze aktywni mogą się włączyć do różnych wspólnot parafialnych, grup modlitewnych, klubów seniora, wolontariat, czy Uniwersytet Trzeciego Wieku. Troską duszpasterską objęci są także seniorzy w sytuacji choroby i cierpienia. Są to odwiedziny w domu i szpitalu, posługa sakramentalna oraz wsparcie duchowe.
Bibliografia
Benedykt XVI, Dziadkowie są cennym skarbem każdej rodziny. Przemówienie do uczestników XVIII Zgromadzenia Plenarnego Papieskiej Rady ds. Rodziny, 05.04.2008, http://www.opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/benedykt_xvi/przemowienia/dziadkowie_05042008.html (28.10.2023).
Bieleń R., Duszpasterstwo ludzi starszych ze szczególnym uwzględnieniem osób owdowiałych, „Seminare. Poszukiwania naukowe” 29 (2011), s. 21–34.
Błachnio J. R., Błachnio A., Starość jako zadanie dla człowieka — inspiracje w nauczaniu Jana Pawła II, „Rozprawy Społeczne” 9 (2015) nr 4, s. 57–63.
Błachnio J. R., Starość człowieka w myśli filozoficzno-społecznej, „Exlibris. Biblioteka Gerontologii Społecznej” 9 (2015) nr 1, s. 75–88.
Brudek P., Ochman A., Rehlis T., Sadlak R., Duszpasterstwo osób starszych w aspekcie psychospołecznym, https://e.kul.pl/files/93237/public/artykuy_w_pracach_zbiorowych/
brudek_ochman_rehlis_sadlak.pdf (15.12.2023).
Bryniewicz W., Bulsa M., Młodzież wobec starości i starzenia, „Hygeia Public Health” 52 (2017) nr 3, s. 203–208.
Celary I., Ludzie starsi w Kościele, w: Seniorzy w rodzinie, instytucji i społeczeństwie. Wybrane zagadnienia współczesnej gerontologii, red. A. Fabiś, Sosnowiec 2005, s. 109–121.
Celary I., Troska duszpasterska wobec osób starszych w starzejącym się społeczeństwie polskim, „Teologiczne Studia Siedleckie” 17 (2020), s. 67–90.
Chabior A., Wawrzyniak J. K., Marginalizacja i dyskryminacja osób w okresie późnej dorosłości, w: A. Fabiś, J. K. Warzyniak, A. Chabior, Ludzka starość. Wybrane zagadnienia gerontologii społecznej, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2015, s. 241–256.
Czekanowski P., Osamotnienie starych mieszkańców Gdańska — kwestie metodyczne oraz zaistniałe zróżnicowania, w: Starość. Poznać, przeżyć, zrozumieć, red. M. Halicka, J. Halicki, E. Kramkowska, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2016, s. 213–227.
Dziedzic J., Edukacja seniorów na uniwersytetach trzeciego wieku, w: Model kształcenia seniorów na Uniwersytecie Papieskim Jana Pawła II w Krakowie, red. J. Dziedzic, Kraków 2018, s. 25–31.
Dziedzic J., Kościół wobec starości. Perspektywa pastoralnoteologiczna, „Polonia Sacra” 19 (2015) nr 1, s. 95–113.
Dziedzic J., Kościół wobec zagrożeń związanych z wykluczeniem przez starość, „Polonia Sacra” 22 (2018) nr 4, s. 107–133.
Dziedzic J., Spór o eutanazję, Wydawnictwo Naukowe PAT, Kraków 2005.
Dziura M., Starość w kulturze współczesnej, w: Inkluzja czy ekskluzja? Człowiek stary w społeczeństwie, red.: M. Synowiec-Piłat, B. Kwiatkowska, K. Borysławski, Wrocławskie Towarzystwo Naukowe, Wrocław 2015, s. 71–88.
Franciszek, Adhortacja apostolska Evangelii gaudium.
Franciszek, Korzenie i pamięć społeczeństwa. Przemówienie podczas audiencji dla członków włoskich organizacji seniorów, Watykan, 15.10.2016.
Franciszek, Ludzie starsi to my, Audiencja generalna, 04.03.2015.
Franciszek, Ludzie starsi, dziadkowie to skarb!, Domu świętej Marty, 21.11.2013, https://www.deon.pl/religia/serwis-papieski/aktualnosci-papieskie/art,1133,papiez-ludzie-starsi-dziadkowie-to-skarb.html (15.12.2023).
Franciszek, O wdzięczności wobec osób starszych, 04.03.2015, https://www.deon.pl/religia/serwis-papieski/aktualnosci-papieskie/art,2804,papiez-o-wdziecznosci-wobec-osob-starszych.html (15.12.2023).
Franciszek, Spotkanie z dziadkami i osobami starszymi, 28.09.2014.
Papież Franciszek potępił zaniedbywanie ludzi starszych, http://www.opieka.senior.pl/84,0, Papiez-Franciszek-potepil-zaniedbywanie-ludzi starszych,19970.html (15.12.2023).
Jan Paweł II Adhortacja apostolska Ecclesia in Europa.
Jan Paweł II, Adhortacja apostolska Christifideles laici.
Jan Paweł II, Encyklika o relacjach między wiarą a rozumem Fides et ratio.
Jan Paweł II, Ludzie starsi w życiu społeczeństwa. List papieski do uczestników II Światowego Zgromadzenia poświęconego problemom starzenia się ludności, Watykan, 3.04.2002, https://opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/jan_pawel_ii/listy/ludzie_starsi_03042002 (20.11.2023).
Jan Paweł II, O szacunek dla ludzi w podeszłym wieku, w: O życiu. Aborcja — eutanazja — wojna, Wydawnictwo M, Kraków 2005, s. 264–265.
Jan Paweł II, Poparcie roli osób starszych w rodzinie i społeczeństwie. Przemówienie do członków Krajowej Federacji Handlu i Turystyki, Watykan, 29.04.1982, w: Nauczanie papieskie, t. 5/1, red. F. Kniotek, Pallottinum, Poznań 1993, s. 614.
Jan Paweł II, Skierujmy nasze myśli ku najstarszym. Rozważanie przed modlitwą „Anioł Pański”, 31.12.1978, w: Nauczanie papieskie, t. 1, red. F. Kniotek, Pallottinum, Poznań–Warszawa 1987, s. 210–211.
Jan Paweł II, Spotkanie z osobami starszymi w diecezji rzymskiej, 20.12.1982, w: Jan Paweł II, O cierpieniu. Wypowiedzi Ojca Świętego do chorych i pracowników służby zdrowia (1982–1984), t. 2, Wydawnictwo Sióstr Loretanek, Warszawa 1985, s. 75.
Jan Paweł II, Środki Przekazu Społecznego i problemy ludzi starszych. Orędzie na XVI Światowy Dzień Środków Przekazu Społecznego, Watykan, 10.05.1982, 1, w: Jan Paweł II, O cierpieniu. Wypowiedzi Ojca Świętego do chorych i pracowników służby zdrowia (1982–1984), t. 2, red. M. Kloss, Wydawnictwo Ojców Franciszkanów, Niepokalanów 1988, s. 25.
Jan Paweł II, Towarzyszyć choremu aż do końca. Przemówienie do uczestników konferencji Papieskiej Rady ds. Duszpasterstwa Służby Zdrowia, Watykan, 12.11.2004, https://opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/jan_pawel_ii/przemowienia/sl_zdrowia_12112004.html (15.12.2023).
Jan Paweł II, Spotkanie z osobami Trzeciego Wieku w Walencji, 08.11.1982, w: Jan Paweł II, O cierpieniu. Wypowiedzi Ojca Świętego do chorych i pracowników służby zdrowie (1982–1984), t. 2, red. M. Kloss, Wydawnictwo Ojców Franciszkanów, Niepokalanów 1988, s. 65.
Janik-Komar J., Rola Kościoła w aktywizacji osób starszych, „Rocznik Andragogiczny” R. 2009, s. 310–319.
Karwowska A. A., Człowiek wobec starości: wątki bioetyczne i filozoficzne, w: Starość. Poznać, przeżyć, zrozumieć, red. M. Halicka, J. Halicki, E. Kramkowska, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2016, s. 313–324.
Kiciak vel Kicińska A., Człowiek w podeszłym wieku — bariery i ograniczenia, w: Wybrane aspekty starości i starzenia się, red. M. Świderska, Wydawnictwo Społecznej Akademii Nauk, Łódź–Warszawa 2018, s. 53–68 (Publicystyka i Prace Studentów, 4).
Kieniewicz P., Starość — czas trudny i owocny, „Pastores” 27 (2005) nr 2, s. 117–124.
Kwaśniewski J., Postrzeganie marginalizacji oraz strategii środków kontroli społecznej, w: Kontrola społeczna procesów marginalizacji, red. J. Kwaśniewski, Interart, Warszawa 1997, s. 197–233.
Lehr U., Oblicza starości, „Etnografia Polska” 47 (2003) z. 1–2, s. 71–102.
Makselon J., Optymalny model poradnictwa psychologiczno-religijnego?, w: J. Makselon, Poradnictwo psychologiczno-religijne. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Naukowe PAT, Kraków 2001, s. 59–69.
Molesztak A., Wybrane poglądy Jana Pawła II o seniorach, „Rozprawy Społeczne” 9 (2015) nr 4, s. 48–56.
Mysłek W., Przeciw kulturze odrzucenia. Starość w katolickiej myśli i praktyce społecznej, „Warmińsko-Mazurski Kwartalnik Naukowy. Nauki Społeczne” 3 (2017), s. 33–51.
Negri L., Odkupienie człowieka a odkupienie bólu. Rozważania na temat Salvifici doloris, „Communio” 9 (1989) nr 2, s. 37–42.
Olczyk A., Posłannictwo Kościoła wobec chorych, „Studia Gdańskie” 35 (2014), s. 77–92.
Ostrowski M., Przygoda W., Seniorów duszpasterstwo, w: Leksykon teologii pastoralnej, red. R. Kamiński, W. Przygoda, M. Fiałkowski, Wydawnictwo KUL, Lublin 2006, s. 789.
Papieska Rada ds. Duszpasterstwa Służby Zdrowia, Karta Pracowników Służby Zdrowia, Watykan 1995.
Przygoda W., Rodzina miejscem apostolatu ludzi w podeszłym wieku, w: Rodzina wobec współczesnych wyzwań społeczno-kulturowych, red. J. Gorbaniuk, B. Parysiewicz, Lublin, 2009, s. 203–212.
Przygoda W., Starych duszpasterstwo, w: Encyklopedia katolicka, t. 18, red. W. Przygoda, E. Gigilewicz, Lublin 2013, s. 868–870.
Przygoda W., Wyzwania duszpasterskie wobec osób w podeszłym wieku, w: Starość. Problem czy szansa? Refleksja pastoralnoteologiczna, red. J. Dziedzic, Uniwersytet Papieski Jana Pawła II. Wydawnictwo Naukowe, Kraków 2015, s. 77–116.
Rudnik A., Edukacja w starości — życzenie czy szansa na przeciwdziałanie marginalizacji osób starszych?, „Pedagogika Społeczna” 63 (2017) nr 1, s. 111–128.
Siemianowski A., Starość w perspektywie ostatecznej, „Ethos” 47 (1999) nr 3, s. 97–106.
Słabiak T., Rola aktywności osób starszych w przezwyciężaniu kryzysów starości — wybrane aspekty, „Homo et Societas” 6 (2021), s. 96–108.
Sobór Watykański II, Dekret o apostolstwie świeckich Apostolicam actuositatem, Rzym 1965.
Szafranek A., Śmierć społeczna osoby starszej i towarzyszące jej okoliczności, w: Starość. Poznać, przeżyć, zrozumieć, red. M. Halicka, J. Halicki, E. Kramkowska, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2016, s. 49–61.
Uzar K., Wychowanie w perspektywie starości. Personalistyczne podstawy geragogiki, Wydawnictwo KUL, Lublin 2011.
XIV Zwyczajne Zgromadzenie Ogólne Synodu Biskupów, Relacja końcowa synodu biskupów dla Ojca Świętego Franciszka Relatio finalis, 24.10.2015.
Zielińska-Więczkowska H., Kędziora-Kornatowska K., Kornatowski T., Starość jako wyzwanie, „Gerontologia Polska” 16 (2008) nr 3, s. 131–136.
Ziębińska B., Uniwersytety Trzeciego Wieku jako instytucje przeciwdziałające marginalizacji osób starszych, Uniwersytet Śląski, Katowice 2007.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Jan Dziedzic
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autorzy publikujący w czasopiśmie udzielają jego wydawcy zgody o następującej treści:
- Autor zachowuje autorskie prawa majątkowe do utworu, a jednocześnie udziela wydawcy czasopisma zgody na jego pierwszą publikację w wersji drukowanej i wersji online na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe oraz zgody na wykonywanie opracowań, w tym przekładów.
- Autor ma możliwość udzielania zgody niewyłącznej na opublikowanie utworu w wersji, która ukazała się w czasopiśmie (np. zamieszczenia go w repozytorium instytucjonalnym lub opublikowania w książce), wraz z informacją o jego pierwszej publikacji w czasopiśmie.
- Autor może umieścić swój utwór online (np. w repozytorium instytucjonalnym lub na swojej stronie internetowej) jeszcze przed zgłoszeniem utworu do czasopisma.
