Ἀρετή w świetle „Listu Arysteasza do Filokratesa”
DOI:
https://doi.org/10.15633/ps.29209Słowa kluczowe:
apokryfy Starego Testamentu, cnota, „List Arysteasza do Filokratesa”Abstrakt
„List Arysteasza do Filokratesa” to apokryf/pseudoepigraf powstały w kręgu judaizmu hellenistycznego. Jedną z kwestii poruszonych w tym dziele jest określenie, czym jest cnota. Dokładna analiza treści „Listu” (zwłaszcza fragmentów, w których występuje termin ἀρετή) pozwala zauważyć, że jego autor — próbując zdefiniować cnotę — wyraźnie nawiązał zarówno do nurtów filozofii greckiej, jak również do tradycji starotestamentalnej. Celem artykułu jest zatem wykazanie, do jakich systemów filozoficznych odwołał się autor „Listu”, określając cnotę, i w jaki sposób opisywaną przez siebie ἀρετή powiązał z przesłaniem Starego Testamentu.
Bibliografia
Andrews H. T., The Letter of Aristeas, w: The Apocrypha and Pseudepigrapha of the Old Testament in English with Introductions and Critical and Explanatory Notes to the Several Books, vol. 2: Pseudepigrapha, ed. R. H. Charles, Oxford 1964, s. 83–122.
Aristoteles, Ars rhetorica, ed. A. Roemer, Lipsiae 1898 (Bibliotheca Scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana).
Aristoteles, Ethica Eudemia. Eudemi Rhodii Ethica. Adiecto De Virtutibus et Vitiis Libello, ed. F. Susemihl, Lipsiae 1884 (Bibliotheca Scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana).
Aristoteles, Ethica Nicomachea, eds. F. Susemihl, O. Apelt, Lipsiae 1903 (Bibliotheca Scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana).
Arystoteles, Etyka nikomachejska. Etyka wielka. Etyka eudemejska. O cnotach i wadach, przekł., wstępy i komentarze D. Gromska, L. Regner, W. Wróblewski, Warszawa 1996 (Dzieła Wszystkie, 5).
Arystoteles, Polityka. Ekonomika. Retoryka. Retoryka dla Aleksandra. Poetyka. Zachęta do filozofii. Ustrój polityczny Aten. List do Aleksandra Wielkiego. Testament, przekł., wstępy i komentarze M. Chigerowa i in., posł. H. Podbielski, Warszawa 2001 (Dzieła Wszystkie, 6).
Auerbach M., Golias M., Gramatyka grecka, Warszawa 1985.
Baran G. M., Wątki filozoficzne w „Liście Arysteasza do Filokratesa”, „Roczniki Kulturoznawcze” 14 (2023) nr 4, s. 49–79, https://doi.org/10.18290/rkult23144.3.
Chamisza Chumsze Tora — Chumasz Pardes Lauder. Przekład Pięcioksięgu z języka hebrajskiego opatrzony wyborem komentarzy Rabinów oraz hebrajski tekst komentarza Rasziego z punktacją samogłoskową i Haftary z błogosławieństwami. Księga Pierwsza Bereszit, oprac. pod kierunkiem S. Pecaric, tłum. S. Pecaric, E. Gordon, Kraków 2001.
Corpus Hermeticum, T. 1: Traités I–XII, ed. A. D. Nock, trad. A.-J. Festugière, Paris 1978 (Collection des Universités de France).
Descamps A., Sprawiedliwość, w: Słownik teologii biblijnej, red. X. Léon-Dufour, tłum. i oprac. K. Romaniuk, Poznań 1994, s. 897–906.
Epicurea, ed. H. Usener, Lipsiae 1887.
Filipiak M., Biblia o człowieku. Zarys antropologii biblijnej Starego Testamentu, Lublin 1979 (Rozprawy Wydziału Teologiczno-Kanonicznego, 50).
Foerster W., σέβοµαι κτλ., w: Theological Dictionary of the New Testament, vol. 7, ed. G. Friedrich, transl. i ed. G. W. Bromiley, Grand Rapids 1983, s. 168–196.
Frankowski J., Apokryfy, w: Wstęp ogólny do Pisma Świętego, red. J. Homerski, oprac. J. Drozd, Poznań–Warszawa 1973, s. 186–262 (Wstęp do Pisma Świętego, 1).
Grundmann W., ἐγκράτεια κτλ., w: Theological Dictionary of the New Testament, vol. 2, ed. G. Kittel, transl. i ed. G. W. Bromiley, Grand Rapids 1983, s. 339–342.
Grundmann W., κακός κτλ., w: Theological Dictionary of the New Testament, vol. 3, ed. G. Kittel, transl. i ed. G. W. Bromiley, Grand Rapids 1984, s. 469–487.
Grundmann W., Bertram G., καλός, w: Theological Dictionary of the New Testament, vol. 3, ed. G. Kittel, transl. i ed. G. W. Bromiley, Grand Rapids 1984, s. 536–556.
Hadas M., Aristeas to Philocrates (Letter of Aristeas), New York 1951 (Jewish Apocryphal Literature).
Jaeger W., Paideia, t. 1, przeł. M. Plezia, Warszawa 1962.
Jaroszyński P., Kalokagathía, w: Powszechna encyklopedia filozofii, t. 5, red. A. Maryniarczyk i in., Lublin 2004, s. 444–447.
Jaroszyński P., Paideia, w: Powszechna encyklopedia filozofii, t. 7, red. A. Maryniarczyk i in., Lublin 2006, s. 948–949.
Jurewicz O., Słownik grecko-polski, t. 1–2, Warszawa 2000–2001.
Krasnodębski M., Klasyczna „paideia” jako integralna uprawa człowieka, „Edukacja” 4 (2022) nr 163, s. 31–39, https://doi.org/10.24131/3724.220402pl.
Ksenofont, Pisma sokratyczne. Obrona Sokratesa. Wspomnienia o Sokratesie. Uczta, przeł., wstęp L. Joachimowicz, Warszawa 1967 (Biblioteka Klasyków Filozofii).
Liddell H. G., Scott R., Jones H. S., A Greek-English Lexicon. With a Revised Supplement, Oxford 1996.
Muraoka T., A Greek-English Lexicon of the Septuagint, Louvain–Paris–Walpole 2009.
Myszor W., Corpus Hermeticum VI i VII: wstęp, przekład z greckiego, komentarz, „Studia Theologica Varsaviensia” 16 (1978) nr 2, s. 241 [5]–247 [7].
Pańpuch Z., Areté, w: Powszechna encyklopedia filozoficzna, t. 1, red. A. Maryniarczyk i in., Lublin 2000, s. 318–325.
Pelletier A., Lettere d’Aristée à Philocrate. Introduction, texte critique, traduction et notes, index complet des mots grecs, Paris 1962 (Sources Chrétiennes, 89).
Philonis Alexandrini Opera quae supersunt, vol. 5, eds. L. Cohn, P. Wendland, Berolini 1906, https://doi.org/10.1515/9783112630242.
Piwowar A., Składnia języka greckiego Nowego Testamentu, Lublin 2017 (Materiały Pomocnicze do Wykładów z Biblistyki, 13).
Plato, Dialogi secundum Thrasylli tetralogias dispositi, vol. 3, ed. C. F. Hermann, Lipsiae 1909 (Bibliotheca Scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana).
Plato, Dialogi secundum Thrasylli tetralogias dispositi, vol. 4, ed. K. F. Hermann, Lipsiae 1887 (Bibliotheca Scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana).
Plato, Opera, vol. 5: Tetralogiam IX. Definitiones et spuria continens, pars 2, ed. I. Burnet, Oxonii 1952 (Scriptorum Classicorum Bibliotheca Oxoniensis).
Platon, Laches. Protagoras, przeł., wstępy, objaśnienia W. Witwicki, Kęty 2002 (Biblioteka Europejska).
Polibiusz, Dzieje, t. 2, przeł. S. Hammer, M. Brożek, Wrocław–Warszawa 2005 (Arcydzieła Kultury Antycznej).
Quell G., Schrenk G., δίκη etc., w: Theological Dictionary of the New Testament, vol. 2, ed. G. Kittel, transl. G. W. Bromiley, Grand Rapids 1983, s. 174–225.
Reale G., Historia filozofii starożytnej, t. 2: Platon i Arystoteles, przeł. E. I. Zieliński, Lublin 1996.
Sekstus Empiryk, Przeciw fizykom. Przeciw etykom (Adversus mathematicos IX–XI), przeł., wstęp, przyp. Z. Nerczuk, Kęty 2010 (Biblioteka Europejska).
Sextus Empiricus, Opera, vol. 2: Adversus dogmaticos libros quinque (Adv. mathem. VII–XI) continens, ed. H. Mutschmann, Lipsiae 1914 (Bibliotheca Scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana), https://doi.org/10.1515/9783110256291.
Sextus Empiryk, Zarysy pirrońskie, przeł. i wstęp A. Krokiewicz, Warszawa 1998 (Biblioteka Filozofii Klasycznej).
Shutt R. J. H., Letter of Aristeas (Third Century B. C. — First Century A. D.). A New Translation and Introduction, w: The Old Testament Pseudepigrapha, vol. 2: Expansions of the “Old Testament” and Legends, Wisdom and Philosophical Literature, Prayers, Psalms and Odes, Fragments of Lost Judeo-Hellenistic Works, New Translations from Authoritative Texts with Introductions and Critical Notes by an International Team of Scholars, ed. by J. H. Charlesworth, Peabody 1983, s. 7–34.
Tatarkiewicz W., Historia filozofii, t. 1: Filozofia starożytna i średniowieczna, Warszawa 1990.
Wendland P., Aristeas, Letter of, w: Jewish Encyclopedia. A Descriptive Record of the History, Religion, Literature, and Customs of the Jewish People from the Earliest Times to the Present Day, vol. 2, ed. I. Singer et al., New York–London 1902, s. 92–94.
Wojciechowski M., List Pseudo-Arysteasza, „Studia Theologica Varsaviensia” 40 (2002) nr 1, s. 121 [1]–167 [47].
Wright III B. G., The Letter of Aristeas. ‘Aristeas to Philocratesʼ or ‘On the Translation of the Law of the Jewsʼ, Berlin–Boston 2015 (Commentaries on Early Jewish Literature), https://doi.org/10.1515/9783110431346.
Xenophon, Memorabilia. Oeconomicus. Symposium. Apology, transl. by E. C. Marchant, O. J. Todd, revised by J. Henderson, Cambridge, London 1997 (Loeb Classical Library, 168).
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Grzegorz Baran
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autorzy publikujący w czasopiśmie udzielają jego wydawcy zgody o następującej treści:
- Autor zachowuje autorskie prawa majątkowe do utworu, a jednocześnie udziela wydawcy czasopisma zgody na jego pierwszą publikację w wersji drukowanej i wersji online na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe oraz zgody na wykonywanie opracowań, w tym przekładów.
- Autor ma możliwość udzielania zgody niewyłącznej na opublikowanie utworu w wersji, która ukazała się w czasopiśmie (np. zamieszczenia go w repozytorium instytucjonalnym lub opublikowania w książce), wraz z informacją o jego pierwszej publikacji w czasopiśmie.
- Autor może umieścić swój utwór online (np. w repozytorium instytucjonalnym lub na swojej stronie internetowej) jeszcze przed zgłoszeniem utworu do czasopisma.
