O możliwym, lecz nie zaistniałym sporze – problem ludzkiej wolności w ujęciu Józefa Tischnera i Leszka Kołakowskiego
DOI:
https://doi.org/10.15633/lie.4031Słowa kluczowe:
wolność, człowiek, rdzeń osobowości, świadomość, agatologiczna przestrzeń świadomości, dobro-czyńca, zło-czyńcaAbstrakt
W latach 70. między Józefem Tischnerem a tomistami toczyła się bardzo ciekawa debata. Na początku lat 80. wszedł on w spór z marksizmem. Zdaniem autora artykułu w końcówce lat 90. wiele zapowiadało, że kolejną intelektualną wojnę stoczy on z liberalizmem, a w szczególności z jego sposobem rozumienia ludzkiej wolności. Z wielu powodów do tego sporu nie doszło. Autor artykułu uważa, że głównym adwersarzem w tym sporze mógłby być Leszek Kołakowski.
Prawie wszyscy współcześni intelektualiści uważają, że wolność jest czymś fundamentalnym dla ludzkiego istnienia. Pogląd ten podzielali i Leszek Kołakowski, i Józef Tischner. Dlatego też spór ten dotyczyłby natury wolności wewnętrznej, a nie zewnętrznej. Każdy z adwersarzy inaczej rozumiał to, czym ona jest. Kołakowskiemu bliskie było liberalne ujęcie wolności. Z kolei Tischnerowskie rozumienie wolności dryfowało ku sposobowi, w jaki rozumiał je Augustyn. W tym tekście autor przybliża oba te rozumienia wolności. Uważa też, że próba zmierzenia siły argumentów obu adwersarzy mogłaby się dokonać w odniesieniu do istoty człowieka.
Bibliografia
Augustyn, O wolnej woli, tłum. A. Trombala, w: Augustyn, Dialogi filozoficzne, Kraków 1999, s. 493–649.
Augustyn, Wyznania, tłum. Zygmunt Kubiak, Kraków 1994.
Bergson H., O bezpośrednich danych świadomości, tłum. K. Bobrowska, Warszawa 1913.
Berlin I., Two Concepts of Freedom, w: I. Berlin, Liberty, Oxford 2002, s. 166–217.
Chudoba W., Leszek Kołakowski: kronika życia i dzieła, Warszawa 2014.
Dąbrowski S., Polemika Józefa Tischnera z tradycją tomistyczną jako spór o kształt współczesnej edukacji religijnej w Polsce, „Forum Pedagogiczne” (2019) nr 2, s. 93–105.
Descartes R., Medytacje o pierwszej filozofii, tłum. M. i K. Ajdukiewiczowie, Warszawa 1958.
Dymarski Z., The art of ethics as the art of wise life in the concept of Józef Tischner, „Studies in East European Thought” 71 (2019) Issue 4, s. 375–385; doi.org/10.1007/s11212-019-09339-0.
Dymarski Z., Człowiek jako rozumna wolność. Droga Leszka Kołakowskiego do filozofii człowieka, w: Rozum i przestrzenie racjonalności, red. A. Chmielecki, Gdańsk 2010, s. 81–98.
Dymarski Z., Człowiek w horyzoncie rozpaczy, w: Wobec Dobra i Prawdy w dialogu z Tischnerem, red. A. Bobko, M. Karolczak, Kraków 2013, s. 220–241.
Dymarski Z., Debata księdza Józefa Tischnera ze szkołą lubelską, „Logos i Ethos” (1998) nr 1, s. 235–245.
Dymarski Z., Gdzie jest zło? Rola religii w lokalizacji zła w ujęciu Leszka Kołakowskiego i Józefa Tischnera, „Humaniora” (2017) nr 2, s. 47–61.
Dymarski Z., Józef Tischner wobec marksizmu. Wstępne rozpoznania, „Karto-Teka Gdańska” (2020) nr 1, s. 116–130.
Hegel G., Fenomenologia ducha, tłum. A. Landmann, Warszawa 1964.
Herbich A., Sobańda A., Dziś mają dzieci, wnuki i prawnuki. W ten sposób pokonały Hitlera, https://kultura.dziennik.pl/ksiazki/artykuly/6477152,dziewczyny-ocalale-zyd-zydowka-wojna-holocaust-anna-herbich-wojna-sprawiedliwi.html (6.10.2020).
Hernas A., Tischner i Lévinas. Księdza z rabinem spór o człowieka, „Logos i Ethos” (2004) nr 2, s. 224–236.
Jawor M., W stronę egzystencjalnego oblicza filozofii, Olsztyn 2019.
Kołakowski L., Gdzie jest miejsce dzieci w filozofii liberalnej?, „Znak” (1993) nr 10, s. 11–21.
Kołakowski L., Mentzel Z., Czas ciekawy. Czas niespokojny, Kraków 2007.
Kołakowski L., Mini wykłady o maksi sprawach, t. 1, Kraków 1997.
Kołakowski L., Moje słuszne poglądy na wszystko, Kraków 2000.
Kołakowski L., O tożsamości zbiorowej, w: Tożsamość w czasach zmiany, red. K. Michalski, Kraków 1995, s. 44–55.
Kołakowski L., Prawda i wolność, co pierwsze?, „Znak” (1994) nr 3, s. 69–73.
Kołakowski L., Jeśli Boga nie ma… O Bogu, Diable, Grzechu i innych zmartwieniach tak zwanej filozofii religii, Kraków 1988.
Kołakowski L., Wychowanie do nienawiści, wychowanie do godności, w: L. Kołakowski, Czy diabeł może być zbawiony i 27 innych kazań, Londyn 1984, s. 140–145.
Konstańczak S., Józefa Tischnera krytyka marksizmu, w: S. Konstańczak, Polska XIX i XX wieku w filozoficznym zwierciadle, Kraków 2017, s. 293–316.
Krąpiec M. A., Ja-człowiek, Lublin 1974.
Kwapiszewski J., Filozofia ks. Józefa Tischnera jako źródło dialogu, Słupsk 1998.
Lebiedziński W., Socjalizm w krzywym zwierciadle Józefa Tischnera, Warszawa 1985.
Lebiedziński W., Tischnerowska metoda krytyki socjalizmu, Warszawa 1987.
Lévinas E., Całość i nieskończoność. Esej o zewnętrzności, tłum. M. Kowalska, Warszawa 1998.
Lévinas E., Inaczej niż być lub ponad istotą, tłum. P. Mrówczyński, Warszawa 2000.
Locke J., An Essay Concerning Human Understanding, Oxford 2008.
Pico della Mirandola G., Mowa o godności człowieka, tłum. Z. Nerczuk i M. Olszewski, Warszawa 2010.
Pytając o człowieka – myśl filozoficzna Józefa Tischnera, red. W. Zuziak, Kraków 2002.
Ruszar J. M., Wokół „Polskiego kształtu dialogu”. Polskie filozofowanie (artykuł ukazał się jako wkładka w:), „Rzeczpospolita” 16.02.2002, dodatek Plus Minus nr 7, s. D4.
Sartre J.-P., Byt i nicość, tłum. J. Kiełbasa i in., Kraków 2007.
Scheler M., Materialne a priori w etyce, tłum. A. Węgrzecki, „Znak” (1967) nr 12, s. 1512–1543.
Tarnowski K., Tomizm a obecność filozofii, „Znak” (1978) nr 2, s. 198–212.
Taylor Ch., Source of Self. The Making of the Modern Identity, Cambridge 1989.
Tischner J., Czym jest „ja” transcendentalne?, w: Szkice filozoficzne Romanowi Ingardenowi w darze, Kraków–Warszawa 1964, s. 349–364.
Tischner J., Filozofia dramatu, Paryż 1990.
Tischner J., Impresje aksjologiczne, „Znak” (1970) nr 2–3, s. 204–219.
Tischner J., Ja transcendentalne w filozofii Edmunda Husserla, „Studia Theologica Varsoviensia” (1964) nr 1–2, s. 349–364.
Tischner J., Michnik A., Żakowski J., Między Panem a Plebanem, Kraków 1998.
Tischner J., Myślenie według wartości, Kraków 1982.
Tischner J., Spowiedź rewolucjonisty, Kraków 1993.
Tischner J., Spór o istnienie człowieka, Kraków 1998.
Tischner J., Sprawa osoby – wstępne przybliżenie, „Logos i Ethos” (1992) nr 2, s. 5–19.
Tischner J., Świat ludzkiej nadziei, Kraków 1994.
Tischner J., Zańko D., Gowin J., Przekonać Pana Boga, Kraków 1999.
Tischner J., Zło metafizyczne, czyli wejrzenie w otchłań, „Znak” (1993) nr 3, s. 13–28.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
W kwestii praw autorskich obowiązują następujące zasady:
1. Twórca oświadcza, że służą mu prawa autorskie do utworu i że nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób.
2. Twórca zezwala Uniwersytetowi Papieskiemu Jana Pawła II w Krakowie na nieodpłatne, niewyłączne i nieograniczone w czasie korzystanie z utworu, to jest:
- utrwalanie i zwielokrotnianie: wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym);
- włączenie utworu w skład utworu zbiorowego;
- udzielanie przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0)
3. Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie udostępnia utwór na Platformie Czasopism należącej do uczelni, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu pod następującymi warunkami:
- zostanie podany autor i tytuł utworu,
- zostanie podane miejsce publikacji (tytuł czasopisma i adres internetowy do oryginalnie opublikowanego utworu).
